ارزیابی عملکرد مناطق آزاد ایران در شرایط تحریم‌های بین‌المللی؛ مورد: منطقه آزاد تجاری کیش

تأسیس نهادهای مالی بین‌المللی، ایجاد مناطق آزاد فرامرزی و بین‌مرزی با کشورهای هدف، جذب هدفمند سرمایه‌گذاران خارجی به منظور پایدارسازی روابط بین‌المللی، اتصال تدریجی اقتصاد ملی با اقتصاد جهانی و تشکیل زنجیره‌های تأمین منطقه‌ای با کشورهای هدف از مهم‌ترین اهداف تاسیس مناطق آزاد تجاری در ایران است. در همین راستا، توسعه این مناطق و ارتقای همکاری‌های آن‌ها با همسایگان از مهم‌ترین ابعاد و اهداف دیپلماسی اقتصادی ایران بوده است. حدود 20 کشور به عنوان کشورهای هدف و همسایه برای 7 منطقه آزاد فعال کشور در اسناد راهبردی توسعه تعریف شده‌اند. هدف اصلی پژوهش حاضر، آسیب‌شناسی نقش مناطق آزاد تجاری در سیاستگذاری دیپلماسی اقتصادی ایران با تمرکز بر منطقه آزاد کیش و در شرایط تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران است. سوال اصلی این است که منطقه آزاد تجاری کیش چگونه در توسعه دیپلماسی اقتصادی ایران در شرایط تحریم‌های بین‌المللی ایفای نقش داشته‌ است؟ در پاسخ به پرسش مذکور و با استفاده از نظریه نئومرکانتالیسم این فرضیه آزمون شد که منطقه آزاد تجاری کیش برخلاف فلسفه تأسیس آن، در دوره 1403–1391 که تحریم‌های بین‌المللی تشدید شد، شاخص‌های مورد انتظار رشد محور اقتصادی را مطابق اهداف کلان اعلامی، برآورده نکرد. پژوهش از نوع کاربردی است. روش پژوهش، کیفی و مبتنی بر رویکردی انتقادی است و برای آزمون فرضیه از داده‌های مستند و تحلیل مضمون گزارش‌های خبری به‌همراه مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با متخصصان و مدیران محلی استفاده شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که ظرفیت‌های منطقه آزاد کیش در پیشبرد دیپلماسی اقتصادی کشور کمک موثری نکرده و در ایفای نقش‌های اولیه و بازنگری و اجرای اهداف قابل دسترس در شرایط تحریم موفق نبوده است.