نقش افغانستان در تغییر وضعیت هیرمند از هیدروپلیتیک به ژئوپلیتیک

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسنده
گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور،
چکیده
چکیده

افغانستان تا اسفند ماه 1236 خورشیدی جزوئی از ایران بود و در آن زمان براساس معاهده پاریس از ایران جدا و تحت قیمومیت بریتانیا قرار گرفت؛ این وضعیت تا سال 1298 ادامه یافت و در آن سال افغانستان اعلام استقلال کرد. پیش از جدائی افغانستان از ایران، رود هیرمند یک رود داخلی محسوب می‏شد و حساسیتی در خصوص بهرهبرداری از آب آن وجود نداشت. مشکل بهرهبرداری و حقابه از زمان استقلال افغانستان پدیدار شد. چگونگی پیدایش مشکل و روندهای گوناگون آن و نقش افغانستان در آن موضوع اصلی پژوهش حاضر است. این مقاله که با رویکردی استقرائی و با راهبرد مطالعات تاریخی- جغرافیایی انجام شده، از نوع تحلیلی است و به شیوه کتابخانهای انجام شده و در نگارش آن منابع داخلی و خارجی مرتبط با موضوع پژوهش مورد توجه بوده‌اند. یافتههای پژوهش تاکید دارند سهم ایران از آب هیرمند یک حق تاریخی است که پس از جدائی و استقلال افغانستان و با وجود معاهده در سال 1351 همواره رو به کاهش بوده و در مواردی به‌طور کامل قطع شده و منطقه سیستان را گرفتار زیان محیط زیستی و اقتصادی قابل توجهی کرده است. ساخت سدهای بزرگ و ایجاد کانالهای انحراف آب از جمله اقدامات افغانستان بوده که به حقابه ایران از هیرمند و دوام جریان آن لطمه وارد کرده است. کارشکنیهای افغانستان، آب هیرمند را از وضعیت هیدروپلیتیک به سطح ژئوپلیتیکی تغییر داده است. ضمن اینکه آن اقدامات مخالف اصل رفتار بر مبنای حسن همجواری و همچنین مغایر با کنوانسیون‌‌ها و اسناد بینالمللی در خصوص آب‌های مشترک است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- آوریده، فریبا، عطاری، جلال و عبداللهی، محسن(1395)، مطالعه تطبیقی اصول و قواعد بین‎المللی حاکم بر تقسیم آب در رودخانه‎های فرامرزی، علوم محیطی، دوره چهاردهم، شماره دو، صص: 96-79
- اطاعت، جواد و ورزش، اسماعیل(1391)، هیدروپولیتیک هیرمند: دلایل، آثار و پیامدها، پژوهشهای جغرافیای انسانی، شماره 80 ، صص: 212-193
- بینا، علی اکبر(1383)، تاریخ سیاسی و دیپلوماسی ایران، جلد اول، انتشارات دانشگاه تهران
- برنامه مدیریت جامع تالاب‎های بین‎المللی هامون، تهیه شده با همکاری سازماه‎های مردم نهاد، جوامع محلی و ذینفعان تالاب‎های بین‌المللی هامون، فرماندهی مرزبانی شهرستان زابل، پائیز 1394
- پاپلی یزدی، محمد حسین و وثوقی، فاطمه(1390)، نگاهی به دیپلماسی آب در ایران، انتشارات پاپلی، مشهد
- پوراصغرسنگاچین، فرزام و ابراهیمی خوسفی، محسن(1397)، بررسی تاثیرات برنامه‌های تنظیم آب کشورهای همسایه در حوضه‌های مشترک مرزی بر ایران، مرکز پژوهش‎های توسعه و آینده‎نگری، سازمان برنامه و بودجه
- جعفری ولدانی، علی اصغر(1388)، استفاده از منابع آب رودهای مرزی ایران و عراق و حقوق بین الملل، پژوهش حقوق و سیاست، سال یازدهم، شماره 26، صص:92-63
- حافظ‌نیا، محمدرضا(1381)، جغرافیای سیاسی ایران، انتشارات سمت
- حافظ‌نیا، محمدرضا، مجتهدزاده، پیروز و علی‎زاده، جعفر(1385)، هیدروپلیتیک هیرمند و تاثیر آن بر روابط سیاسی ایران و افغانستان، مجله برنامه‎ریزی و آمایش فضا، صص: 83-103
- حافظ‎نیا، محمدرضا(1385)، اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، انتشارات پژوهشکده امیرکبیر
- حجازی،زاده، زهرا؛ پژوه، فرشاد؛ شکیبا، هانیه(1400)، واکاوی و مقایسه چند شاخص خشکسالی اقلیمی و تعیین بهترین شاخص در جنوب شرقی ایران، فصلنامه علمی_ پژوهشی بین‎المللی جغرافیا، دوره 19، شماره 68، صص: 21-5
- رجبی، مهراب(1392)، میراب، خاطرات دیپلمات ایرانی از ماموریت افغانستان، انتشارات عرفان
- رحمانیان، داریوش، براقی، فضل‎الله(1389)، جایگاه مساله آب هیرمند در مناسبات ایران و افغانستان در دوره رضاشاه، تاریخ ایران، شماره 5/64، صص: 70-37
- رونقی، بردیا؛ فرشته‎پور، محمد و علیائی، محمدعلی(1399)، هیدروپلیتیک آبخوان‎های فرامرزی: به سوی همکاری‎های کاربردی، مجله بین‎المللی ژئوپلیتیک، سال شانزدهم، شماره دوم، صص: 216-187
- زکی، یاشار؛ افضلی، رسول؛ مرادی، اسکندر، رنجبر، کمال(1398)، عوامل اثرگذار بر رویکرد امنیّتی در آمایش نواحی مرزی استان کردستان، دوره 17، شماره 62، صص:61-41
- شورماچ(نورستانی)، محمداکبر(1350)، جغرافیای عمومی افغانستان، موسسه انتشارات زوری، کابل، افغانستان
- عزتی، عزت‎الله(1381)، ژئوپلیتیک در قرن بیست و یکم، انتشارات سمت
- عسگری، سهراب(1389)، مقدمه‌ای بر ژئوپلیتیک محیط زیست، انتشارات نویسنده
- عسگری، سهراب(1399)، جفرافیای سیاسی ایران، انتشارات دانشگاه پیام نور
- عسگری، سهراب(1396)، بحران آب: چالش موجودیت ستیز ایران، همایش ملی دیپلماسی آب و فرصت‌های هیدروپلیتیک غرب آسیا، دانشگاه خوارزمی
- عسگری، سهراب؛ کوه‎نورد، ماهره و هداوند، معصومه(1397)، ناامنی استراتژیک آب و نقش حکمرانی ناکارآمد در پیدایش آن، مدیریت سرمایه اجتماعی، دوره 5، شماره 3، صص: 477-457
- فلینت، کالین(1390)، مقدمه‌ای بر ژئوپلیتیک، ترجمه محمد باقر قالیباف و محمد هادی پوینده، نشر قومس
- فغانی، حجت‌الله(1378)، ابعاد سیاسی-امنیتی بحران آب در خاورمیانه عربی و آیند
- قانون معاهده راجع به آب رود هیرمند بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت افغانستان، تاریخ تصویب: 10 مرداد 1351
- کاویانی‎راد، مراد؛ ساسان‎پور، فرزانه؛ نصرتی، حمیدرضا(1398)، واکاوی مفهوم امنیت آب از منظر جغرافیای سیاسی، مجله بین‎المللی ژئوپلیتیک، سال پانزدهم، شماره یک، صص: 59-23
- گوندلینک، لورتار، هویسمان، جی.دبلیو، هلپاپ،ای.ای.، شلتون، دینا(1394)، حقوق محیط زیست، ترجمه محمدحسن حبیبی، انتشارات دانشگاه تهران، جلد دوم
- لاکوست، ایو؛ ژیبلن، بءتریس(1378)، عوامل و اندیشه‎ها در ژئوپلیتیک، ترجمه علی فراستی، نشر آمن، تهران
- مجتهدزاده، پیروز(1378)، امیران مرزدار و مرزهای خاوری ایران، ترجمه حمیدرضا ملک محمدی نوری، شیرازه، تهران
- مجتهدزاده، پیروز(1386)، بازیگران کوچک در بازی بزرگ، ترجمه عباس احمدی، انتشارات معین، تهران
- مجتهدزاده، پیروز و عسگری، سهراب(1390)، جغرافیای سیاسی و ژئوپلیتیک(مبانی و ایران)، انتشارت دانشگاه پیام نور
- مختاری، حسین و قادری‌حاجت، مصطفی(1387)، هیدروپلیتیک خاورمیانه در افق 2025م، مطالعه موردی: حوضه‎های دجله و فرات، رود اردن و رود نیل، مجله بین‎المللی ژئوپلیتیک، سال چهارم، شماره یک، صص: 74-36
- مختاری هشی، حسین(1392)، هیدروپلیتیک ایران، جغرافیای بحران آب در افق 1404، فصلنامه بین‎المللی ژئوپلیتیک، سال نهم، شماره سوم، صص: 83-49
- وزارت آب و انرژی جهموری اسلامی افغانستان، معرفی کلی حوزه دریائی هلمند، 1399
- Acres International Corporation Amherst (2004), Kajaki Hydroelectric Project Condition Assessment Dam Safety Assessment Report, Louis Berger Group Inc. Afghanistan, New York,
- International Law Association Berlin Conference, (2004), Berlin Rules on Water Resources
- Madani Larijani, K., (2005), Iran’s Water Crisis: Inducers, Challenges and Counter-measures, ERSA 45TH Congress of the European Regional science Association, Vrije University, Amsterdam, Netherlands.
- Water Magazine (2021), Ministry of Water and Energy of the Islamic Republic of Afghanistan, No. 71,
- United Nations (2014), Convention on the Law of the Non-navigational Uses of International Watercourses 1997
- UN Water (2008), Thematic Paper, Transboundary Waters: Sharing Benefits, Sharing Responsibilities,
- UN Water (2012), Valuing Water, The United Nations World Water Development Report 2021
- UNDP (2005), Restoration and Sustainable Use of the Shared Sistan Basin, a Baseline Situation Analysis,
- Whitney, John. W. (2006). Geology, Water, and Wind in the Lower Helmand Basin, Southern Afghanistan, US Geological Survey, Reston, Virginia. USA
-
https://www.uoz.ac.ir/fa-IR/talab/9209/news/view/21431/4201/Staging
https://www.bbc.com/persian/afghanistan-39653277
https://www.irna.ir/news/84207061
https://pcu-mew.gov.af/we/water_plan.php
https://www.unomaha.edu/international-studies-and-programs/center-for-afghanistan-studies/academics/transboundary-water-research/DLM11/DLM11.php