عدالت فضایی در پراکنش خدمات عمومی شهر (مطالعه موردی: منطقه هشت شهر تهران)

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
دانشگاه شهید بهشتی
چکیده
چکیده

عدالت فضایی در شهر، به انتظام پراکندگی و طرح پراکنش فضای خدمات و امکانات شهری، نگاه ویژه‎ای می‌نماید. در مبحث برابری و مساوات هیچ کدام از گروه­های شهری و طبقات ساکن در آن بر دیگری رجحان ندارد و نگاه یکسانی برای همگان فارغ از پایگاه اجتماعی و اقتصادی­شان برای دسترسی به خدمات عمومی شهری مهیا می­سازند. بدین سبب این موضوع همان­طور که از تجمع امکانات و خدمات شهری در یک ناحیه از قطبی­شدن فضای شهر و نابرابریهای اجتماعی پیشگیری می­کند، باعث دسترسی همگان به امکانات در شهر می­گردد. به همین منظور پژوهش حاضر در جهت کاوش سنجش عدالت فضایی در پراکنش خدمات و امکانات شهری در محلات منطقه هشت شهر تهران می‌باشد. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر روش­های کتابخانه­ای و اسنادی است. داده­های مورد استفاده در این پژوهش داده­هایی هستند که از طرحهای شهری اقتباس شده­اند. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات، در مرحله اول با استفاده از آنتروپی شانون میزان توازن (برابری) و یا عدم تعادل (نابرابری) هر کدام از کاربری­ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و سپس اقدام به رتبه­بندی محلات 13 گانه، مناطق و میزان بهره­مندی از خدمات و امکانات شهری با استفاده از مدل کوکوسوکه برای رتبه بندی مناطق استفاده شده و نتایج به­دست آمده نشان دهنده عدم تعادل در توزیع فضایی خدمات و امکانات شهری می‌باشد. براساس نتایج روش آنتروپی، معیار فرهنگی با وزن 0.463 رتبه اول را کسب کرده است. معیار ورزشی با وزن 0.255 رتبه دوم و معیار فضای سبز با وزن 0.153 رتبه سوم را کسب کرده است. طبق مدل کوکوسو و با توجه به نتایج، محله کرمان رتبه اول، فدک رتبه دوم و وحیدیه رتبه سوم را کسب کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


1- افشارنیا، اعظم؛ زبردست، اسفندیار و مرتضی طلاچیان (1401). تبیین مفهوم عدالت فضایی در اجرای طرح‌های جامع شهری (نمونه موردی: شهر گلپایگان)، فصلنامه پژوهش های جغرافیایی برنامه ریزی شهری، 9 (4)، 981.
2- پریزادی،ط. حسینی،ف. بهبودی مقدم،ج. (1395). تحلیل نابرابری فضایی توزیع خدمات شهری از منظر عدالت فضایی(مطالعه موردی: شهر مریوان). مجله آمایش جغرفیایی فضا. 6 (21). 91-102.
3- پیران،پرویز (1384). پیامدها و آثار فقر و نابرابری در ایران/ فقر و جنبش های اجتماعی در ایران، مجله رفاه اجتماعی، صفحات 11-40.
4- تابعی، نادر؛ موحد، علی؛ تولایی، سیمین و کمانرودی کجوری، موسی. (1396). "بررسی نقش عدالت فضایی در مدیریت شهری (محدوده مطالعه: محلات منطقه 6 تهران)، "برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا)، سال ششم، شماره دوم، (پیاپی 21)، صص 23-36.
5- حافظ نیا محمد رضا، قادری حاجت مصطفی، احمدی پور زهرا، رکن الدین عبدالرضا، گوهری محمد. طراحی الگوی سنجش عدالت فضایی، مطالعه موردی: ایران. برنامه‌ریزی و آمایش فضا ۱۳۹۴; ۱۹ (۱) :۵۲-۳۳.
6- داداش پور، هاشم، و رستمی، ف. (1390). سنجش عدالت فضایی یکپارچه خدمات عمومی شهری بر اساس توزیع جمعیت, قابلیت دسترسی و کارایی در شهر یاسوج. مطالعات و پژوهش های شهری منطقه ای، 3(10), 1-22.
7- رحیمی، محمد؛ صنیعی، منصور؛ اسماعیل‌زاده، عبدالسلام (1398). ارزیابی عدالت فضایی در توزیع و توسعه پایدار فضای سبز شهری با استفاده از مدل آنتروپی و ضریب پراکندگی (نمونه موردی: مناطق 10 گانه شهر شیراز)، فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی، 12 (1) صص 292-277.
8- زنگی آبادی،ع. باقری کشکولی،ع. تبریزی،ن (1394) تحلیلی بر توزیع فضایی جمعیت و خدمات شهری با تاکید بر عدالت اجتماعی و نابرابری های شهری (مطالعه موردی: محلات شهر فیروزآباد فارس). دوره26. صفحه 191-214.
9- ساوج،مایک و آلت وارد (1380). جامعه شناسی شهری، ترجمه ابوالقاسم پورضا، انتشارات سمت، تهران.
10- زنگی‌آبادی، علی و کیومرثی، حسین (1391) ،"تحلیل فضایی و مکان‌یابی مراکز پستی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (مطالعه موردی: مناطق 5 و 6 شهر اصفهان)"، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، دوره 23 ،شماره 3 (پیاپی: 47)، صص 75 -9.
11- زیاری،‌ کرامت الله و همکاران (1388). بررسی مشارکت شهروندی و نقش آن در مدیریت شهری شهرهای کوچک (نمونه موردی: شهرهای گله دار،‌ ورزنه و هیدج)،‌ مجله‌‌ی جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای،‌ شماره 13
12- کاویانی،مراد (1385). نسبت عدالت جغرافیایی و امنیت ملی، مطالعات راهبردی، دوره شانزدهم، شماره61، تهران.
13- گوهری،م. افتخاری،عبدالرضا. احمدی پور،ز. حافظ نیا،م.(1394). طراحی الگوی سنجش عدالت فضایی (مطالعه موردی: ایران). برنامه ریزی و آمایش فضا. دوره 19. شماره1. ص 22-52.
14- مرصوصی، نفیسه و کاظم خزایی (1397)، "توزیع فضایی خدمات شهری و نقش آن در توسعه پایدارشهر : مطالعه موردی مادر شهر تهران"، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال پنجم، شماره هجدهم، صص21-40.
15- وارثی،حمیدرضا. قائدرحمتی، صفر (1386). بررسی اثرات توزیع خدمات شهری در برهم خوردن تغیرات فضایی جمعیت، مجله علمی و پژوهشی جغرافیا و توسعه، بهار و تابستان 1386،دوره5،شماره9، انتشارات دانشگاه سیستان و بلوچستان، صفحات91-106.
16- هاروی، دیوید (1379). عدالت اجتماعی و شهر، ترجمه فرخ حسامیان و محمدرضا حائری، چاپ دوم، تهران، انتشارات شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری.
17- واحد آمار و اطلاعات مکانی شهرداری منطقه هشت شهر تهران.
18- واحد آمار و اطلاعات مکانی شهرداری منطقه هشت شهر تهران.
19- Chang, H. S. & Liao, C. H. (2011). Exploring an integrated method for measuring the relative spatial equity in public facilities in the context of urban parks. Cities, 28(5), 361-371.
20- Hajat, M. G., Tasouj, M. A., & Shoeibi, M. (2022). Spatial Distribution of Urban Services from the Spatial Justice Perspective: Case Study of Tehran. Economy of Regions, 18(3).
21- Liu.c.xu.m, Chen.s.an.jm and Yan.p. (2007). "Assessing the impact of urbanization on regional net primary productivity in Jiangyin County, China". Journal of Environmental Management, 85(3), 597-606.
22- Macotullio, PJ (2001), Asian urban sustainability in the ear of globlaiztion united university ,Institute of Advanceed studies Tokyo Japan.
23- Marcuse, p, connliy ,J ,Novy, J, olivo , I, Potter ,C, steil, ,J (2010), searching for the just city: debates in urban theory and prac tice taylor , Francis.
24- Qadeer,Mohamad(2004), urbanization implosion Habitate, international ,28 (1), pp.1-12.
25- Soja, Edward W., (2008) The city and spatial justice, Paper prepared for presentation at the conference Spatial Justice, Nanterre, Paris, March 12-14, 2008.
26- Soja ,Edward W., (2010). Seeking for spatial justice, university of Minnesota, USA.
27- Soja, E. (2009). The city and spatial justice. Justice Spatiale/Spatial Justice, 1(1), 1-5.
28- Tsou, K. W., Hung, Y. T. & Chang, Y. L. (2005). An accessibility-based integrated measure of relative spatial equity in urban public facilities. Cities, 22(6), 424-435.
29- Yu, Xi Jun, and Cho Nam Ng. (2007)."Spatial and temporal dynamics of urban sprawl along two urban–rural transects: A case study of Guangzhou, China". Landscape and urban planning, 79(1), 96-109.