توسعه منطقه ای و برهه های سرنوشت ساز: مطالعه دستاوردها و ناکامی‌های ایران و ترکیه (1990-2020)

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 استادیار گروه جامعه شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
2 دانشجوی کارشناسی ارشد،گروه جامعه شناسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
چکیده
مطالعه حاضر در پی پاسخ دادن به این سوال است که چرا ترکیه و ایران نتوانستند از برهه‌های سرنوشت ساز دهه­های اخیر به عنوان نقطه شروعی برای توسعه ملی و شکل دادن به توسعه منطقه­ای استفاده کنند؟ برای پاسخ دادن به پرسش پژوهش، دستگاه نظری نهادگرایی جدید درباره توسعه منطقه­ای مبنای مطالعه قرار گرفت و از نظریه عجم اوغلولو و رابینسون در خصوص برهه­های سرنوشت ساز استفاده شد. به لحاظ روشی، پژوهش حاضر از نوع مطالعه تاریخی- تطبیقی مورد محور است. واحد تحلیل این پژوهش کشور است و رویدادها و شرایط جهانی، بین­المللی، منطقه­ای و ملی در نسبت با آن انتخاب و تحلیل می‌شوند. براساس نتایج تحقیق، ایران و ترکیه از دهه 1990 به بعد دو برهه سرنوشت ساز را تجربه کرده‌اند که یکی بر اثر فرآیندهای داخلی و انتخابات و دیگری بر اثر یک رویداد خارجی مانند اشغال نظامی عراق و یا بهار عربی به وجود آمده‌اند. به نظر می‌رسد ایران و ترکیه در برهه سرنوشت ساز اول در مسیر پیشبرد توسعه ملی حرکت کرده‌اند اما در برهه سرنوشت ساز دوم وارد تنش‌ها و منازعات داخلی و منطقه‌ای شده‌اند و توسعه ملی را با مشکل مواجه کرده‌اند. علاوه بر این، این دو کشور طی دو دهه اخیر نتوانسته‌اند به صورت نهادمند و پایدار به سمت همگرایی اقتصادی حرکت کنند و در خلق منطقه‌ای توسعه یافته در خاورمیانه مشارکت داشته باشند. منازعات هویت مبنای خاورمیانه که توسط مداخلات خارجی و سیاست‌های تقابلی کشورها تشدید می‌شود، محیط منطقه را به سمت نظامی گری و امنیتی سازی همه امور پیش برده و فضا را برای رشد و رونق اقتصادی نامساعد کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


1. اخباری، محمد. (1396). فرصت‌های ژئوپلیتیکی در روابط سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و کشورهای خاورمیانه (مطالعه موردی کشور عراق از 2010-2017)، نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی (جعرافیای انسانی)، سال 10، شماره 1، ص 45-60.
2. احمدی، حمید. (1388). خاورمیانه و نظام بین‌المللی پس از جنگ سرد، سیاست، دوره 39، ص 19-36.
3. ازکیا، مصطفی؛ غفاری، غلامرضا. (1394). جامعه شناسی توسعه، تهران، انتشارات کیهان، ص44.
4. امیرانتخابی، شهروز. (1384). فرصت‌ها و تهدیدها در مسئله امنیت ملی ایران: با تاکید بر محور انگلستان، راهبرد، ش37، ص 72-137.
5. بالکان، نشه جان؛ بالکان، ارول؛ اونجو، احمد. (1399). برآمدن ترکیه اردوغان، ترجمه آیدین اخوان اقدام، تهران: آگه، ص 118- 119.
6. بشریه، حسین. (1382). دیباچه‌ای بر جامعه ‌شناسی سیاسی ایران: دوره جمهوری اسلامی ایران، تهران: نگاه معاصر، ص 187-188.
7. پسران، ایوالیلا. (1400). مبارزه ایران برای استقلال اقتصادی: اصلاحات و ضد اصلاحات در دوران پس از انقلاب، ترجمه زهرا عبدالحمیدی و مهسا کریمی، تهران: نهادگرا، ص143- 144، 213-214، 230- 231.
8. پیرسون، پل. (1393). سیاست در بستر زمان: تاریخ، نهادها، و تحلیل اجتماعی، ترجمه محمد فاضلی، تهران: نی.
9. حق پناه، جعفر. (1396). سیاست خارجی ترکیه؛ چالش‌ها و چرخش‌ها، دیده بان امنیت ملی، ش 67، ص 70-65.
10. خیری، علی؛ کریمی، علی. (1398). توسعه سیاسی در ترکیه، چشم‌اندازی آینده پژوهانه، دو فصلنامه علمی جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 7، شماره 2(پیاپی 15)، پاییز و زمستان، ص 109-138.
11. دلفروز، محمدتقی. (1398). دولت و توسعه اقتصادی: اقتصاد سیاسی توسعه در ایران و دولت‌های توسعه گرا، تهران: آگاه.
12. ربیعی، کامران. (1399). دولت توسعه گرا و چالش‌های توسعه اقتصادی در ایران(1357-1398)، جامعه شناسی تاریخی، دوره 12، شماره 1، ص 105-143.
13. ربیعی، کامران. (1397). «تبیین شرایط تکوین بهار عربی و زمینه‌های فروپاشی رژیم‌های سیاسی در تونس و مصر»، دولت پژوهی، س 4، ش 14، ص 36-1.
14. رضی، داوود. (1388). رابطه دین، دولت و توسعه سیاسی: مطالعه تاریخی ایران و ترکیه. مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، بهار و تابستان 1388، شماره 1 (پیاپی 13)، ص 131-168.
15. رنانی، محسن. (1398). اقتصاد سیاسی مناقشه اتمی ایران، تهران: نور علم.
16. زاهدی، نسا؛ سرپرست سادات، سید ابراهیم. (1397). اقتصاد سیاسی توسعه ترکیه، دو فصلنامه علمی جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 6، شماره 1(پیاپی 12)، بهار و تابستان، ص1-24.
17. زمان زاده، حمید؛ صادق الحسینی، محمد. (1392). اقتصاد ایران در تنگنای توسعه، تهران: مرکز، ص 237-239.
18. صفریان، روح الله و امیرمسعود، شهرام نیا؛ سیدجواد، امام جمعه زاده؛ حسین، مسعودنیا. (1398). الگوی حکمرانی خوب و توسعه اقتصادی در ایران و ترکیه (۲۰۰۶ تا ۲۰۱۷). رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، سال یازدهم شماره ۲ (پیاپی ۶۰)، زمستان، 86-111.
19. عابدینی، جواد؛ مسگری، ایمان. (1391). «برآورد ظرفیت‌های صادراتی دوجانبه در صنایع غیرنفتی سازمان همکاری‌های اقتصادی (اکو)، دوره 2، شماره 7، ص 78.
20. عجم اوغلو، دارون؛ رابینسون، جیمز.ای. (1399). چرا ملت-ها شکست می‌خورند: ریشه‌های قدرت، ثروت و فقر، ترجمه محسن میردامادی و محمد حسین نعیمی پور، تهران: روزنه، ص 147-157.
21. غائبی، محمدرضا. (1395). اقتصاد سیاسی روابط ایران و ترکیه در دوره حکومت حزب عدالت و توسعه، سیاست خارجی، سال 30، شماره 2، ص 113-85 .
22. کارپات، کمال هاشم. (1399). تاریخ مختصر ترکیه، ترجمه حسن صادقیان و مصطفی محرمی، تهران: علمی و فرهنگی، ص 211، 286-288، 294-295.
23. کشیشیان سیرکی، گارینه؛ سهیلی نجف آبادی، سهیل. (1398). آثار سیاست دولت بر توسعه اقتصادی ترکیه و ادغام آن در اقتصاد جهانی(2017-1990)، فصلنامه سیاست جهانی، دوره 8، شماره 1، بهار 1398، صفحه 97-128.
24. کدی، نیکی. (1383). نتایج انقلاب ایران، ترجمه مهدی حقیقت خواه، تهران: ققنوس، ص 67.
25. متوسلی، محمود؛ وهابی، بهرام. (1382). الگوسازی تفاوت‌های منطقه‌ای از دیدگاه توسعه منطقه‌ای روش شناسی و کاربردها، علوم انسانی الزهرا، شماره 44 و 45، ص 177-192.
26. مصلی نژاد، عباس؛ اکبری، سمانه. (1391). نقش دولت در توسعه اقتصادی ترکیه در سه دهه اخیر، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال چهارم، شماره دوم، بهار،ص 55-79.
27. ورهرامی، ویدا؛ تهرانی، افسانه. (1397). تحلیلی بر صادرات گاز ایران به ترکیه، بررسی‌های بازرگانی، دوره 16، پیاپی 90، ص 92-78.
28. Barkey, H.J. (2021). 10 Erdoğan, Turkish Foreign Policy, and the Middle East.
29. Bogdański М. (2012). Modern Theories of Regional Development – A Review of Some Concepts, Oeconomia Copernicana, No. 2, 25-41.
30. Burton, J. 2018. NATO’s Durability In A Post-Cold War World, New York: SUNY Press
31. Cox, M. & Stokes, D. (2012). Introduction: US Foreign Policy –Past, Present and Future in Cox, M. and Stokes, D. (eds.), US Foreign Policy: Second Edition. Oxford: Oxford University Press, 1–4.
32. Dawkins, C.J. (2003). Regional Development Theory: Conceptual Foundations, Classic Works and Recent Developments. Journal of Planning Literature. 2003, 18(2), 131-172.
33. Dmitry Strovsky & Ron Schleifer. (2020). The Iranian Nuclear Challenge As Reflected In The Russian Media, Russian Journal of Communication, 12:2, 137-154.
34. Hale, W. & Özbudun, E. (2009). Islamism, Democracy, And Liberalism In Turkey: The Case of the AKP, London: Routledge, 20.
35. Huntington, S. P. (1993). The Third Wave: Democratization in the Late Twentieth Century, The third wave: Democratization in the late twentieth century, Vol. 4, University of Oklahoma Press.
36. Mikic, M., & Jetin, B. (Eds.). (2016). ASEAN Economic Community: A Model for Asia-Wide Regional Integration?. Springer.
37. North, D.C. (1955). Location Theory And Regional Economic Growth, Journal of Political Economy, June 1955, LXIII, 243–25.
38. North, D.C. (2005). Understanding the Process of Economic Change. Princeton, NJ: Princeton University Press.
39. Öniş, Z. (2004). The Political Economy of Turkey's Justice and Development Party. Economic Growth.
40. Pike, A., Rodríguez-Pose, A., & Tomaney, J. (2016). Local and Regional Development (2nd ed.). Routledge, 3.
41. Rokkan, Stein. 1970. Citizens, Elections, And Parties, New York: David McKay.
42. Šabić, D. and Vujadinović, S. (2017). Regional development and Regional Policy. Collection of the Papers University of Belgrade Faculty of Geography, LXV: 1a, 464.
43. ̧Şen, M. (2011). Transformation of Turkish Islamism And The Rise of The Justice And Development Party, in Islamisation of Turkey Under The AKP Rule, eds B. Yes ̧ilada & B. Rubin, Routledge, London, 57–82.
44. Solat, Reza & Azizi, Hooshang. (2012), Rivalry And Cooperation In The Iran-Turkey Relations In The Light of The Arab Spring, Discourse: An Iranian Quarterly, Vol. 13, No. 3-4, 119-143.
45. Todaro, Michael P., Smith, Stephen C. (2015). Economic Development (Ed. 12th). Harlow: Pearson, 7.
46. Yağcı, A. (2009). Packaging Neoliberalism: Neopopulism And The Case of Justice And Development Party. Unpublished Master’s Thesis. Bogaziçi University, Istanbul, 4.
47. Zihnioğlu, Ö. (2019). The Legacy of The Gezi Protests In Turkey, In: R. Youngs, After Protest: Pathways Beyond Mass Mobilization. Carnegie Endowment for International Peace. Washington D.C.
48. https://www.transparency.org/en/cpi/2020/index/irn/turkey
49. https://www.imf.org/en/Countries/TUR
50. https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG?locations=TR