استادیار شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران.
چکیده
شهر ایرانی اسلامی، شهری مبتنی بر احکام، اخلاق و معنویت اسلامی است. معنویت اسلامی بهعنوان یکی از مراحل روحی و روانی انسانها است که در کمال وی از منظر تفکر شیعی جایگاه والایی دارد. معنویت در اندیشه اسلامی غالب در فضاهای مذهبی، عبادی و نیایشی قابل ادراک و دریافت است. با این توصیف هدف این مقاله، بازشناسی جایگاه معنویت در هویت شهرهای ایرانی اسلامی است. پژوهش حاضر با روش تحقیق تاریخی، تحلیلی و پژوهش میان رشتهای و با استفاده از شیوههای مطالعه اسنادی، کتابخانهای و پژوهشهای موردی انجام میشود. یافتههای این مطالعه نشان میدهد که پرداختن به معنویت از طریق، پایبندی به اخلاق اسلامی، بزرگداشت شعائر مذهبی و مناسک مذهبی، توسعه فضاهای مذهبی در راستای ارتقای معنویت و فضاهای معنوی در شهرهای ایرانی اسلامی، میتواند موثر واقع گردد. معنویت در شهرهای اسلامی ایرانی، میتواند در رویدادها، فعالیتها و رفتارهای جمعی و فردی و اخلاقیات حاکم بر آنها نمود یابد، یا در محیط طبیعی و مصنوعی و فضای فیزیکی و بناهایی که با تواضع و مبتنی بر احکام اسلامی احداث شدهاند، تجلی یابد. چنانکه هر تازه واردی آن را در شهر احساس نموده و علاوه بر آن به رشد معنوی انسانها کمک نماید. احترام به اخلاقیات و پایبندی به اصول اسلامی از جمله حقوق خداوند، حقوق نفس، حقوق سایر انسانها، حقوق طبیعت میتواند به شکل گیری معنویتی پایدار بیانجامد.
1. قران کریم.
2. راپوپورت ایمس (1368). تاریخ شهر: منشا فرهنگی مجتمعهای زیستی. ترجمه راضیه رضازاده. تهران: جهاد دانشگاهی علم و صنعت.
3. بیات بهرام (1393). رویکرد اسلامی به شهر؛ ویژگیهای شهر اسلامی، فصلنامه علمی و پژوهشی نظریههای اجتماعی متفکران مسلمان، سال چهارم، شماره اول، صص 137-167.
4. طباطبایی محمدحسین (1387). معنویت تشیع به ضمیمه چند مقاله دیگر، گردآوری توسط محمد بدیعی با مقدمه علامه حسن زاده آملی، قم، انتشارات تشیع، چاپ چهارم، صص 75-79.
5. مطهری مرتضی (1389). شش مقاله، تهران: انتشارات صدرا، چاپ بیست و چهارم.
6. ابنسینا حسین بن عبدالله (1392). مجموعه رسائل ابن سینا. ترجمه سید محمود طاهری، قم: نشر ایت اشراق، چاپ دوم.
7. جوادی آملی عبدالله (1384). توحید در قرآن. قم: نشر اسراء. چاپ دوم.
8. شکویی حسین ( 1383). اندیشههای نو در فلسفه جغرافیا. جلد اول. تهران: گیتاشناسی، چاپ هفتم.
9. حکیم سلیم بسیم (1381). شهرهای عربی اسلامی. اصول شهرسازی و ساختمان. ترجمه محمدحسین مالکی و عارف اقوامی مقدم. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول.
10. پارسانیا حمید، اسلامی اصغر ( 1392). عقلانیت سکولار و قدسی در ساحت جهاندانی، جهانداری و جهانآرایی، فصلنامه علمی و پژوهشی آیین حکمت. سال پنجم، شماره 16، صص 7-43.
11. جوادی آملی عبدالله (1389). فطرت در آیینه قرآن، نشریه انسان پژوهی دینی، سال هفتم شماره 23، صص 28-5.
12. خلیلی مصطفی (1390). اخلاق توحیدی از دیدگاه علامه طباطبایی. فصلنامه اخلاق وحیانی، سال اول، شماره اول، صص 126-125.
13. جوادی آملی عبدالله (1394). مفاتیح الحیاه. ویراست دوم. قم: نشر اسرا، چاپ اول.
14. مطهری مرتضی (1382). یادداشتهای استاد مطهری، جلد هفتم، تهران: انتشارات صدرا، چاپ اول.
15. مکارم شیرازی ناصر (1374). نفسیر نمونه، جلد 14، تهران: ناشر: دارالکتب الاسلامیه، چاپ سی و دوم، صص 97-96.
16. مک لولین شون (1383). دین مراسم مذهبی و فرهنگ، ترجمه افسانه نجاریان، اهواز، نشر رسش، چاپ اول.
17. باقری نفیسه و دردشتی سمیرا (1392). کارکردهای اجتماعی امامزادگان و مناسک مذهبی آنها مطالعه موردی امامزاده درب امام اصفهان و امامزاده نرمی دولتآباد، نخستین کنگره بین المللی امامزادگان، سازمان اوقاف و امور خیریه استان اصفهان و دانشگاه اصفهان، جلد اول، صص 123-159.
18. کلانتری خلیلآباد حسین، حقی مهدی و دادخواه محسن (1393). مولفههای اجتماعی الگوی شهرسازی ایرانی و اسلامی. فصلنامه علمی و پژوهشی نقش جهان. سال چهارم.
19. دانشپور سید عبدالهادی، روستا مریم (1392). چارچوب مفهومی اجتماع پایدار در جهان بینی اسلامی و سنت شهرسازی مسلمانان. فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهشهای معماری اسلامی. سال اول. شماره اول. صص 9-24.
20. برجی نژاد زینب (1393). اعتدال و میانه روی، سامانه مقالات پژوهه، پژوهشکده باقرالعلوم، قابل درسترسی در پایگاه
http://pajoohe.ir
21. نصر سید حسین (1374). هنر و معنویت اسلامی. ترجمه محمد سعید حنایی کاشانی. تهران: نشر هنر (28). صص 45-52.
22. علی آبادی بیژن (1390). تهران و تکیههایش، سامانه مقالات انجمن مفاخر معماری ایران ، قابل دسترسی در پایگاه
www.ammi.ir
23. جوادی آملی عبدالله ( 1366). کرامت در قرآن. قم: بنیاد بین المللی اسراء، چاپ اول.
http://www.esra.ir
24. مولائی اصغر (1400). تبیین ابعاد و راهبردهای ارتقای معنویت در شهرهای زیارتی با تاکید بر بقاع متبرکه، دو فصلنامه فرهنگ معماری و شهرسازی اسلامی، سال ششم شماره اول.