تاثیر ساختارهای مدیریتی بر عدم انطباق طرح‌های شهری مورد: طرح جامع و تفصیلی شهر تهران

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
نعمت اله تاجوک 1
مهدی مدیری 2
علی توکلان 3
1 کارشناس ارشد معاونت شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی
2 استاد جغرافیا و برنامه ریزی شهری ، دانشگاه صنعتی مالک اشتر، تهران ، ایران
3 دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران
10.48311/psp.6.3.123
چکیده
فضای شهرها دارای ارزش­های اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی هستند. ارزش این فضاهای جغرافیایی تابع کاربری آن است که در طرح‌های توسعه شهری بر مبنای استاندارد مورد نیاز هر شهروند در سطوح محله­ای، منطقه­ای و شهری تعیین می­گردند. از آنجائی که در مراحل مختلف یک طرح اعم از تعیین سرانه­های هر کاربری، پیشنهاد، تهیه، تصویب، اجرا و نظارت، نهادهای مختلفی دخالت دارند، چالش­هایی ایجاد می‌شود که از جمله آن‌ها می‌توان به عدم انطباق طرح‌های تهیه ‌شده با طرح‌های فرادست و یا تغییر کاربری­های مصوب اشاره کرد. فضای جغرافیایی شهر تهران به دلیل موقعیت پایتختی و مرکز اقتصادی، سیاسی و اداری در ایران همواره با توسعه فضایی مواجه بوده است. افزایش سریع جمعیت شهر تهران و توسعه فضایی شهر که از دهه 1340 شمسی شروع‌ شده است، زمینه تدوین طرح‌های مربوطه را فراهم نمود. لیکن در عمل این طرح­ها با دگرگونی­های متعددی مواجه شد. متاخرترین طرح جامع تهیه ‌شده برای شهر تهران، طرح جامع مصوب سال 1386 بوده است که بر مبنای آن طرح تفصیلی مصوب 1392 تهیه گردید؛ اما طرح‌های تفصیلی تهیه‌ شده با طرح جامع (فرادست) انطباق ندارد و بررسی‌ها حاکی از دگرگونی فراوان طرح جامع دارد. بخشی از این دگرگونی­های ناشی از تضادهای درونی طرح و بخشی ناشی از نگرش­های متفاوت نهادهای متولی در امر تدوین طرح‌های مربوطه است. در همین راستا، این پژوهش به بررسی تاثیر این نهادها و ساختارهای مدیریتی بر تغییرات کاربری طرح جامع در قالب طرح تفصیلی تهران پرداخته است. این تحقیق جز تحقیقات کاربردی و از نظر روش جز تحقیقات توصیفی- تحلیلی می­باشد. گردآوردی داده­ها به روش اسنادی – پیمایشی انجام‌گرفته است. بررسی­ها نشان داده است که از مجموع 61562 هکتار مساحت کل پهنه‌های کلان چهارگانه (G,M,R,S) طرح جامع شهر تهران، 12132 هکتار معادل 19.7 درصد کل مساحت شهر، دستخوش تغییرات پهنه‌ بندی و عدم انطباق شده است. طبق نتایج به دست آمده در این تحقیق، نهادهای تهیه کننده طرح‌های تفصیلی و جامع (3.29). نهادهای تهیه کننده طرح­ها، قوانین شهرسازی و مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری (3.25)، نهادهای بررسی کننده طرح (3.24)، مشاوران تهیه کننده طرح­ها (3.22) و شرح خدمات طرح­ها (3.19) بیشترین تاثیر را بر عدم انطباق طرح­ها داشته­اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

- برهانی، ک.1397. ارائه الگوی برنامه‌ریزی راهبردی تغییرات کاربری زمین در کلان‌شهرها (مطالعه موردی: کلان‌شهر تهران)، رساله دکتری، استاد راهنما: دکتر مجتبی رفیعیان، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه تربیت مدرس.
- پرج، ج. اقبالی، ن. دریاباری. ج.1397. تحلیلی بر تغییرات کاربری اراضی و تأثیرات آن بر منطقه 3 کلان‌شهر تهران، مدیریت شهری، 52. 143-127.
- پشمچی‌زاده، ن.1397. ارزیابی عوامل موثربرتحقق‌پذیری طرح‌های شهری در ایران (نمونه موردی: طرح تفصیلی منطقه پنج شهرداری تهران)، استاد راهنما: دکتر موسی پورموسوی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد صفادشت.
- حمیدی، م. 1376. استخوان‌بندی شهر تهران، شناخت مفاهیم و نمونه‌ها، تهران.
- خاکپور، ب. ع. ولایتی. س. کیانژاد. ق.1386. الگوی تغییر کاربری اراضی شهر بابل 78-1362، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، (9) 65-45.
- خلخالی، ص. 1394. بررسی نقش مصوبات کمیسیون ماده 5 شهرداری در تغییرات ساختار کالبدی شهر طی دوره زمانی 1382-1392 (نمونه موردی: شهر قزوین)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما» دکتر اصغر شکرگزار، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه گیلان.
- داداش پور، ه. خیرالدین. رضا. یعقوب خانی. م. چمنی. ب.1393. مدل‌سازی تغییرات کاربری زمین در کلان‌شهر تهران با استفاده از مدل MOLAND، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 4 (16): 64-49.
- رحیمی، ا.1396. تغییرات کاربری زمین شهری و اثر آن بر کاربری‌های عمومی در شهر، نشریه علمی پژوهشی جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، 21 (59): 88-65.
- زنگی‌آبادی، ع. عبدالهی، م. قهقرخی، س. قاسم زاده، ب. 1393. ارزیابی عوامل اثر گذار بر عدم تحقق پذیری طرح‌های جامع شهری در ایران و چالشهای مربوط به آن (مطالعه موردی: محور تاریخی– فرهنگی منطقه 6 شهر تبریز)، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، 5 (18)؛ 41-58.
- صابری فر، ر.1381. نقد و تحلیل برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری مشهد، رساله دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس.
- لشکری تفرشی، ا. رضایی، م. کاویان پور، گ.1396. تبیین نظری کارکردهای قدرت سیاسی در فضای شهری، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 32 (2)؛ 67-52.
- محمدنژاد، ع. لشکری، ع. سلیمانی، م.1391. ارزیابی تحقق‌پذیری کاربری زمین در طرح‌های توسعه شهری (مورد: طرح تفصیلی منطقه 22 تهران)، پژوهش‌های دانش زمین، 3 (12)؛ 111-95.
- ملک‌پور اصل، ب. علی محمدی، م. کاتوزیان، ص.1391. زمینه های مطرح در برنامه ریزی راهبردی برای تجدید حیات شهری و مقایسە تطبیقی چارچوب نظری و الزامات به کارگیری آن در برنامه ریزی راهبردی- ساختاری شهر تهران، مجله هفت شهر، 3 (41-42)؛ 36-57.
- وحیدی برجی، گ. نوریان، ف. عزیزی، م.م.1396. طرح‌های توسعه شهری ایران با استفاده از نظریه زمینه‌ای، نشریه هنرهای زیبا، 22 (1). 14-5.
- هادی زنور، ب.1395. ارزیابـی تحقق‌پذیری طرح‌های شهری در تهران، 7، 53-54.
- هاروی، دیوید.1387. شهری شدن سرمایه، مترجم: اقوامی مقدم، عارف، تهران: انتشارات اختران.
- Amini Parsa, V. & Salehi, E. (2016). Spatio-temporal analysis and simulation pattern of land use/cover changes, case study: Naghadeh, Iran. Journal of Urban Management, 5(2), pp43–51.
- Dadashpoor, H. & Ahani, S. (2019). Land tenure-related conflicts in peri-urban areas: A review. Land Use Policy, 85, 218-229.
- Dadashpoor, H. & Salarian, F. (2020). Urban sprawl on natural lands: Analyzing and predicting the trend of land use changes and sprawl in Mazandaran city region, Iran. Environment, Development and Sustainability, 22(2), 593-614.
- Du, H. Ma, Y. & An, Y. (2010), “The Impact of Land Policy on the Relation between Housing and Land Prices: Evidence from China”, Quarterly Review of Economics and Finance, doi:10.1016/j.qref.2010.09.004.
- Estoque, R. C. Murayama, Y. (2015), "Intensity and spatial pattern of urban land changes in the megacities of Southeast Asi, Land Use Policy, Volume 48, PP. 213-222.
- Han, H. Yang, C. & Song, J. (2015). Scenario Simulation and the Prediction of Land Use and Land Cover Change in Beijing, China. Sustainability, 7(4), pp4260–4279.
- Jiboye A.P. (2005), "Globalization and the Urban Growth Process in Nigeria in Fadare”, Globalization, Culture and Nigerian Built Environment, Faculty of Environmental Design and Management.
- Lopez, E. Bocco, G. Mendoza, M. & Duhau, E. (2001), “Predicting land cover and land use change in the urban fringe a case in Morelia City", Mexico, Landscape and Urban Planning, 55(4), PP. 271– 285.
- Skole, L. Daivd. (2002): Tracking Change for land use planning and policy making.