توسعه ادواری کلانشهر کرمانشاه و تحلیل آسیب پذیری زلزله از منظر پدافندغیرعامل با استفاده از مدل‌های تاپسیس و آنتروپی شانون

نوع مقاله : توصیفی و نظرسنجی

نویسندگان
1 دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی، دانشگاه تبریز
2 پیام نور
3 استانداری
چکیده
شهرها به‌عنوان کانون‌های جمعیتی و مراکز اجتماعی متناسب با شرایط سیاسی و موقعیت اقتصادی، ارتباطی مسیر رشد و توسعه را پیش گرفته‌اند و پذیرای جمعیت از اقصی نقاط محدوده و فرامحدوده خود می‌شوند و همین امر توسعه فیزیکی شهر را در ادوار مختلف تاریخی دست خوش تغییر و تحولات انسانی و طبیعی نموده است، عموما با گسترده ترین دخالت‌های نسنجیده انسانی در محیط طبیعی از جمله ساخت و سازهای بی رویه در حریم گسل، عدم توجه به مباحث پدافند غیرعامل در برنامه ریزی شهری، فقدان و یا بی توجهی به ضوابط و استانداردهای ساخت و ساز نیز تشدید می‌شود. کاهش آسیب پذیری شهرها در برابر زلزله، به‌عنوان یکی از اهداف اصلی برنامه ریزی شهری و طراحی شهری محسوب می‌گردد. لذا ضرورت توجه به توسعه شهری کارآمد و لزوم توجه به اندیشه‌های جدید شهرسازی و برنامه‌ریزی دفاعی شهر، برای رسیدن به اهداف پدافند شهری بسیار مهم به نظر می‌رسد. نتایج ارزیابی آسیب شناسی از پهنه‌های لرزه خیز در فضای سرزمینی حاکی از تمرکز قابل توجهی از فضاهای سکونتی به‌ویژه شهرها است. از سوی دیگر تجارب مدیریت بحران ناشی از مخاطرات زلزله در کشورهای مختلف و به‌ویژه ایران نیز نشانگر ناکارآمدی در آسیب شناسی و حفاظت از فضاهای شهری و کاهش خسارات اقتصادی و انسانی بوده است. در بسیاری از پژوهش‌های اخیر موضوع کاهش خسارات ناشی از زلزله در قلمرو حوزه کالبدی_ فضایی به منظور افزایش مقاومت بنا در برابر زلزله بوده است. در حالیکه این پژوهش با شناخت مولفه‌های محیطی، کالبدی_ فضایی، اجتماعی، اقتصادی و شاخص‌های اثرگذار در هر مولفه، آسیب شناسی و پهنه‌های خطرپذیر ناشی از زلزله را به صورت جامع و مطلوب تعیین و بر اساس آن استراتژی‌های کاهش خطر را باز تعریف ساخته است. در مقاله حاضر با بررسی‌های بنیادی و ارائه مبانی نظری در ارتباط با موضوع و محدوده مورد مطالعه نسبت به تشکیل پایگاه اطلاعاتی مورد نیاز در محیط نرم افزاری ArcGIS اقدام گردید و سپس با هدف ارزیابی میزان آسیب‌پذیری مناطق شهرداری کلان شهر کرمانشاه، متناسب با شرایط محدوده مورد مطالعه پرداخته شده است که در نهایت آسیب پذیری مناطق شهرداری کلانشهر کرمانشاه با توجه به اصول پدافندغیرعامل و معیارهای کمی و کیفی با استفاده از نرم افزار ArcGIS و مدل آنتروپی شانون در شناسایی مولفه‌های تاثیرگذارتر و همچنین مدل تاپسیس جهت شناسایی مناطق شهرداری با آسیب پذیری بیشتر به صورت نقشه پهنه آسیب پذیر مشخص گردید و به ترتیب مناطق8 و 4 و ... دارای کمترین آسیب پذیری شناخته شدند (منطقه 8 رتبه اول، منطقه 4 در رتبه دوم، منطقه 1 در رتبه سوم، منطقه 3 و 2 به‌طور مشترک رتبه چهارم، منطقه 5 رتبه پنجم، منطقه 6 رتبه ششم و منطقه 7 رتبه هفتم) و در ادامه با ارائه راهکارهایی سیر توسعه ادواری شهر و جهات توسعه کالبدی کلان شهر کرمانشاه براساس موقعیت مکانی محدوده با رویکردی به ملاحظات پدافندغیرعامل بررسی و ارائه راهکار صورت پذیرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


1- ابراهیمی، مجید. سلمانی مقدم، محمد. امیراحمدی، ابوالقاسم. نوری، مریم. 1394، ارزیابی آسیب پذیری لرزه ای شهر بَردَسْکن در برابر زلزله با استفاده از مدل سلسله مراتبی وارون (IHPW)، مجلة مخاطرات محیط طبیعی، سال چهارم، شماره ششم، زمستان، صص: 105-137.
2- ابلقی، علیرضا. 1384. یاداشت سردبیر. مجله هفت شهر. سازمان عمران و بهسازی شهری. شماره 18.
3- احمدی، حمید. بوچانی، محمد حسین. 1382 . پیشینه زلزله در ایران. ماهنامه شماره 58 شهرداریها.
4- اسدی نظری. مهرنوش، 1383، برنامه ریزی و مکان یابی اردوگاه های اسکان موقت بازماندگان زلزله نمونه موردی: منطقه1 (ناحیه 6) شهر تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد شهرسازی(برنامه ریزی شهری و منطقه ای) گروه شهرسازی دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، استاد راهنما: دکتر محمد رضا پورجعفر، استاد مشاور: دکتر محمد رضا بمانیان، اسفند ماه، تعداد صفحات: 330.
5- اویسی، الهام، آثار زیست محیطی بلایای طبیعی در جهان؛ خلاصه مقالات کنفرانس بین المللی مخاطرات زمین، بلایای طبیعی و راهکارهای مقابله با آن 5-7 مهر ماه 1384دانشگاه تبریز.
6- ایمانی. بهرام، کانونی. رضا، بی نیاز. محمد، عالی محمدی. احمد، 1395، راهبردهای کاهش آسی بپذیری بافت های فرسوده در برابر زلزله مطالعه موردی : محله امامزاده حسن تهران، باغ نظر، شماره 39، سال سیزدهم، خرداد و تیر، 67-82.
7- بیاتی خطیبی، مریم، 1383، مخاطرات ناشی از توسعه شهری بر روی ناهمواریهای گسلدار، مسکن و انقلاب، شماره 107.
8- پورمحمدی. محمدرضا، رنجبرنیا. بهزاد، ملکی. کیومرث، شفاعتی. آرزو، 1391، تحلیل توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان کرمانشاه، نشریه علمی پژوهشی برنامه‌ریزی فضایی، سال دوم، شماره اول، تابستان، دانشگاه اصفهان.
9- پورمحمدی، محمدرضا. ملکی، کیومرث. ۱۳۹۵، پدافند غیرعامل؛ استراتژی‌های توسعه و امنیت منطقه شهری، انتشارات: موسسه نشر شهر با همکاری معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، چاپ اول زمستان.
10- پورمحمدی، محمدرضا. ملکی، کیومرث. ۱400، پدافند غیرعامل و استراتژی های توسعه و امنیت منطقه شهری، چاپ دوم (ویرایش جدید همراه با اضافات)، ناشر: انتشارات فروزش، بهار.
11- حیدری، محمدجواد. 1397، ارزیابی آسیب‌پذیری بافت‌های شهری از خطر زلزله (مطالعه موردی بافت قدیم شهر زنجان)، مهندسی جغرافیایی سرزمین، دوره دوم، شماره 3، بهار و تابستان، شاپای چاپی 1490- 2538، ص 101-115.
12- خدابخشی. زهرا، ابراهیمی قوزلو. میرمعظم، 1392، بررسی وضعیت پدافند غیرعامل در خراسان جنوبی، همایش ملی خراسان جنوبی، دانشگاه بیرجند،، 4 و 5 اردیبهشت ماه.
13- زنگی آبادی، علی. تبریزی، نازنین. 1385، زلزلة تهران و ارزیابی فضایی آسیب پذیری مناطق شهری، پژوهش های جغرافیایی- شماره 56 ، تابستان، صص 115-130 .
14- سرور، هوشنگ. کاشانی اصل، امیر. 1395، ارزیابی آسیب پذیری کالبدی شهر اهر در برابر زلزله، فصلنامه آمایش محیط، مقاله 5، دوره 9، شماره 34، صفحات 87-108، پاییز.
15- سعیدنیا، احمد. 1387 ، کاربری زمین شهری، نشریه شماره 99 ، انتشارات مرکز مطالعات برنامه ریزی شهری، شهرداری تهران.
16- عابدینی. اصغر، ثبات ثانی. ناصر، گلشنی. مینا، 1398، تحلیل تأثیر تغییرات کالبذی بر ساختار فضایی محذودة تاریخی شهر ارومیه به روش Space Syntax وGIS، پژوهش های جغرافیای انسانی، دوره 51، شماره 1، بهار، صص: 79-96.
17- عبدالهی، مجید. 1383، مقدمه کتاب مدیریت بحران در نواحی شهری، چاپ سوم. تهران: سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور.
18- عسگری. علی، پرهیزکار. اکبر، قدیری. محمودعلی، 1381، کاربرد روش های برنامه ریزی شهری (کاربری زمین) در کاهش آسیب پذیری خطرات زلزله با GIS مطالعه موردی منطقه 17 تهران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره مقاله 554، صص: 11448-11463.
19- علی‌اکبری، اسماعیل. طالشی، مصطفی. کرمی، محمدرضا. ملکی، کیومرث. 1400، (الف) تحلیل آسیب پذیری ابعاد طبیعی، کالبدی، اجتماعی و اقتصادی کلانشهرکرمانشاه در برابر زلزله، فصلنامه علمی پژوهشی اطلاعات جغرافیایی (سپهر)، دوره: 30، شماره: 117، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، بهار، تهران، صفحات:223-249 .
20- علی‌اکبری، اسماعیل. طالشی، مصطفی. کرمی، محمدرضا. ملکی، کیومرث. 1400، (ب) رویکرد عدم قطعیت در ارزیابی آسیب پذیری از زلزله در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) مطالعه موردی کلانشهر کرمانشاه، فصلنامه علمی پژوهشی جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)، موسسه آموزش عالی قشم، شماره 43، تابستان، صفحات: 153-174.
2‌- علی‌اکبری، اسماعیل. میرایی، نفیسه سادات. 1394، آسیب‌پذیری معابر در شهرهای لرزه‌خیز بر اساس مدل IHWP در ناحیه‌ی سه منطقه‌ی یک کلان‌شهر تبریز، نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال دوم، شماره 1، بهار، ص 16-1.
22- علیدوستی، سیروس. 1371، کاربرد مدیریت بحران در کاهش ضایعات زلزله، انتشارات دانشگاه تهران.
23- عیسی لو، شهاب الدین. لطیفی، غلامرضا. گودرزی، وحید. 1395، ارزیابی آسیب پذیری کالبدی بافت منطقه یک شهر تهران در برابر زلزله احتمالی با استفاده از روش IHWP و سیستم GIS، فصلنامه علمی پژوهشی اطلاعات جغرافیایی سپهر، دوره 25، شماره 100، زمستان، صص: 73-87.
24- غضبان، فریدون. 1381، زمین‌شناسی زیست‌محیطی، انتشارات دانشگاه تهران،
25- قدیری. محمود علی، 1381، کاربرد روش های برنامه ریزی شهری، (کاربری اراضی) در کاهش آسیب پذیری مناطق شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی منطقه 17 تهران)، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تربیت مدرس، استاد راهنما: دکتر علی عسگری، اساتید مشاور: دکتر اکبر پرهیزکار و دکتر احمد نادرزاده، تابستان، تعداد صفحات: 208.
26- قائد رحمتی، صفر. 1387، تحلیل آسیب پذیری مساکن شهری در برابر زلزله نمونه موردی شهر اصفهان، رساله دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه اصفهان، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه جغرافیا، استادان راهنما: دکتر علی زنگی آبادی و دکتر جمال محمدی، استاد مشاور: دکتر همایون صفایی، شهریور ماه.
27- قنبری، ابوالفضل. سالکی ملکی، محمد علی. قاسمی، معصومه. 1392 ، پهنه بندی میزان آسیب پذیری شهرها در مقابل خطر زمین لرزه نمونه موردی شهر تبریز، مجله علمی پژوهشی، جغرافیا و مخاطرات محیطی دوره 2 , شماره 5 ، بهار، 21-35.
28- لحمیان، رضا. غلامی، غلام. 1398، برنامه ریزی بهینه اسکان موقت شهری در حوادث طبیعی(مطالعه موردی: شهر ساری) ، فصلنامه علمی-پژوهشی جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)، سال نهم، شماره2، بهار، صص: 806-793.
29- مختاری ملک آبادی، رضا. سقایی، محسن. گنخکی، عقیل. 1399، ارزیابی و تحلیل آسیب پذیری نقاط حساس شهری بر اساس اصول پدافند غیرعامل (مطالعه موردی بندر دیر) فصلنامه علمی-پژوهشی جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)، سال دهم، شماره2، بهار، صص: 856-841.
30- ملکی، سعید. مودت، الیاس. 1392، ارزیابی طیف آسیب پذیری لرزهای در شهرها بر اساس سناریوهای شدت مختلف با استفاده از مدلهای TOPSIS ،Dµ وGIS (مطالعه موردی: شهر یزد)، جغرافیا و مخاطرات محیطی، شماره پنجم، بهار، صص: 127-142.
31- ملکی. کیومرث، 1397، برنامه آمایش سرزمین استان کرمانشاه، بخش اول، فصل چهارم، بخش مطالعاتی: پدافند غیرعامل و مخاطرات محیطی و محیط زیستی، کارفرما سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان کرمانشاه، مجری دانشگاه رازی، مدیر پروژه دکتر جمال فتح اللهی، تابستان.
‌ر- ملکی. کیومرث، پاهکیده. اقبال، مرصوصی. نفیسه، 1394، سلامتی و امنیت شهرهای دفاعی با الگوی برنامه‌ریزی کاربری‌های چند منظوره نمونه موردی، شهر سنندج، فصلنامه علمی پژوهشی آمایش محیط، دانشگاه آزاد آسلامی واحد ملایر، دوره 8، شماره 29، تابستان. صص ۲۸-۵۰.
33- ملکی، کیومرث. علی‌اکبری، اسماعیل. پاهکیده، اقبال. پور خداداد، بهناز. ۱۳۹۵، مراکز تهدید پذیر استان کرمانشاه و ملاحظات پدافند غیرعامل با رویکردی بر استراتژی پنج حلقه واردن، فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشنامه جغرافیای انتظامی، شماره 13، سال چهارم، بهار، صص: 147-168.
34- مهدیزاد. وفا، 1395، میزان تا بآوری شهر سنندج در بعد زیست محیطی، اولین همایش بین المللی اقتصاد شهری (با رویکرد اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل)، اردیبهشت.
35- Ebert, A., Karle, N., Stein, A (2008), Urban Social Vulnerability Assessment, urban social vulnerability assessment using object– oriented analysis of remot sensing and GIS data, A case study for tegucigalpa, Honduras, remote sensing and spatial information sciences, vol.wwwvll, part B7, Beijing, pp:1307-1311.
36- Elshehabi, O. (2015). Rootless Hubs: Migration, Urban Commodification and ‘the Right to the City’in the GCC. Transit States: Labour, Migration & Citizenship in the Gulf, London, Pluto Books, 101-131.
37- Moehle. J., Barkley. C., Bonowitz, D., Karlinsky, S., Maffei, J., Poland, C (2009)‚ the Resilient City-A Way of Thinking about Preparedness, Mitigation, and Rebuilding, Proceeding of the NZSEE conference‚ Apr 3-5, Christchurch.
38- Rashed T., Weeks, J (2003), Assessing Vulnerability to Earthquake Hazards through Spatial Multicriteria Analysis of Urban areas, Geographica information science, vol.1, No.6, pp:547-567.
39- Rashed. T,Weeks. J,Couclelis. H,Herold. M, (2017), an integrative GIS and remote sensing model for place-based urban vulnerability analysis.
40- UN/ISDR, 2005- Word Conference on Disaster Reduction. 18- 22 January, Kobe, Hyogo, Japan.