تاثیرمشارکت محلی بر بهبود کیفیت زندگی زنان؛ مطالعه موردی: محلات آهنگ، همایون شهر و اقدسیه تهران

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
یحیی میرشکاران 1
الهام وحیدی 2
1 استادیار
2 دانش آموخته دکتری
چکیده
چکیده

اندیشمندان مطالعات شهری مشارکت شهروندان را از زیر ساخت­های افزایش توانمندی­های مدیریت شهری می­دانند. مشارکت شهروندان برای این­که معنی­دار باشد و مفهوم اصلی مشارکت را بیان­کند باید در مقیاس محلی باشد و سپس به عرصه فراملی برسد. محله‌ها به‌عنوان بنیادی‌ترین عناصر شهر‌ها، در شکل‌دهی و سازماندهی امور شهر تهران جایگاه وی‍‍‍ژه‌ای دارند. با روی کار آمدن حکومت پهلوی و تلاش برای مدرنیزه نمودن ایران و رشد و افزایش جمعیت شهرها، ساختارهای سنتی زندگی شهری از جمله محله‌ها دچار دگرگونی شد. قانون انجمن­های شهر قبل از انقلاب تصویب شد اما سال‌ها طول کشید تا با تشکیل و اجرایی شدن شوراهای اسلامی شهر در سال 1377 به زندگی محله­ای توجهی دوباره شود. در سال­های اخیر محله به‌عنوان کانون تمرکز و پیوند خدمات شهری -مردم و شهرداری- در کوچکترین حوزه ساختاری شهرداری تهران تعریف شده است. این کانون به گونه­ای انتخاب شد که تمام ظرفیت­های ممکن شهرداری را بتوان به آن تفویض کرد و در عین حال مشارکت ملموس و عینی شهروندان را در تمام زمینه­های قابل مشارکت به آن معطوف نمود و کارکردهایی جدید و به روز را برای آن تعریف کرد، یکی از کارکردهایی که به سرای محله واگذار شده است بهبود کیفیت زندگی ساکنان محله از جمله زنان است. نظریه‌های جدید اجتماعی مشارکت زنان را در فرایندهای توسعه پایدار امری ضروری می‌دانند و از آنجا که عرصه فعالیت زنان به صورت سنتی در حوزه‌های خانواده و محله گسترده تر است؛ مدیریت محلی نقش خاصی را برای زنان در امور شهر متصور شده و برنامه‌های ویژه­ای را برای بهبود کیفیت زندگی آنها اجرا کرده است. در یک رویکرد محیطی زنان توانایی ایفای نقش بیشتری به‌عنوان رهبران یا مشارکت کنندگان فعال در جوامع کوچک­تر مانند محلات شهری را دارند. می­توان گفت زنان نقش اساسی در پیوستگی اجتماعی محلی دارند. این نوع پیوستگی به ویژه برای دستیابی به طرح اجتماعی و مدیریت موفق در جوامع چند فرهنگی ضروری است. زیرا تجربه نشان داده است که زنان به ابعاد نیازهای همه گروه­ها در اجتماع توجه می­کنند و صرفا به دیدگاه و تمایلات اعضای قدرتمند و موثر جامعه محدود نمی‌شوند و اغلب در پی ایجاد پل­هایی روی تقسیم­بندی‌های اجتماعی، فرهنگ و نژادی و نیز ناسازگاری­ها در اجتماع هستند، از طرفی مشارکت زنان در امور محلی و استفاده از خدمات ارائه شده در واحدهای محلی برای بهبود کیفیت زندگی زنان موثر خواهد بود و به تبع آن با بهبود کیفیت زندگی زنان، با توجه به نقشی که زن در خانواده دارد، خانواده و به تبع آن جامعه به سوی زندگی بهتری سوق پیدا خواهد کرد.

بر این اساس پژوهش حاضر تلاش دارد به بررسی اثر مشارکت محلی زنان در برنامه­های سازمان­های فعال (سرای محله) بر بهبود کیفیت زندگی آنها بپردازد. محله­های آهنگ، همایون شهر و اقدسیه به دلیل فعال بودن در این امر به‌عنوان نمونه توسط ستاد راهبردی مدیریت محله معرفی و انتخاب شدند. در پژوهش حاضر از روش پیمایشی با دو هدف توصیف و تبیین استفاده شده است. در سطح توصیف هدف ارائه اطلاعاتی در زمینه میزان مشارکت زنان در اداره امور محله است و در سطح تبیین و تحلیل هدف، یافتن وجود یا عدم وجود رابطه بین متغیرهای مستقل و وابسته است. در ضمن برای تدوین مبانی نظری و مرور بر پژوهش­های پیشین به شیوه اسنادی (کتابخانه­ای) بهره گرفته شده است. جامعه آماری تحقیق را زنان محلات فعال تهران در زمینه مشارکت در اداره امور شهر تشکیل می­دهند که بر همین اساس از بین زنان این محلات دو گروه زنان فعال و غیر فعال انتخاب شده و مورد بررسی قرار گرفته­اند. در این تحقیق حجم نمونه 240 تن هستند که بر اساس فرمول کوکران تعیین شد که به دو قسمت (124 تن فعال و 116تن غیر فعال) تقسیم می­شوند. در روش نمونه گیری دو دلیل مهم انتخاب سرای محلات یکی زن بودن مدیر محله و دیگری معرفی توسط ستاد راهبردی مدیریت محله به عنوان فعال­ترین سراها در سطح محلات تهران است که محله‌های آهنگ، همایون شهر و اقدسیه می‌باشند. برای انتخاب فعالین محلی از روش نمونه گیری در دسترس استفاده شده است و در مورد افراد غیر فعال روش نمونه گیری تصادفی را برگزیده­ایم. برای گردآوری اطلاعات، از ابزار پرسش­نامه استفاده شده است. پرسش­نامه پس از احراز اعتبار و پایایی آن در مراحل مقدماتی پژوهش، برای جمع آوری داده­های مورد نیاز در مرحله­ی نهایی مورد استفاده قرار گرفت. نتایج به دست آمده از این تحقیق نشان می دهد که وجود نهاد مدیریت محله نشان می­دهد که مشارکت شهروندان به‌عنوان ضرورت و نیاز زندگی جمعی به رسمیت شناخته شده است و زنان نیز به‌عنوان شهروندان جامعه از این امر مستثنی نیستند. سرای محلات به‌عنوان یکی از زیر نهادهای مدیریت محله فعال است که استفاده از خدمات ارائه شده در آن می­تواند تاثیر به سزایی در بهبود کیفیت زندگی زنان در ابعاد مختلف داشته باشد و مسئولین ملزم به فراهم آوردن شرایط لازم برای ایجاد زیر ساخت­ها و امکانات لازم در این امر هستند. از طرفی باید انگیزه لازم را از راه­های مختلف در زنان ایجاد کنند تا آن­ها نیز مشتاق به مشارکت در امور محلی (جنبه­های مختلف) شوند، زیرا زنان به نسبت مردان زمان بیشتری به کار در داخل و اطراف منزل (محدوده محلی) اختصاص می­دهند، پس تجارب و دانش و بینش عمیق­تری برای ساخت محیط اطراف خود دارند. اگر زنان بتوانند مشارکتی فعال در اداره امور محل داشته باشند نه فقط مشارکتی نمایشی، طبق گفته­های ارنشتاین و هانا آرنت، می‌توانند استعدادهای بالقوه خود را در زمینه‌های مختلف به فعلیت درآورده و تحقق بخشند. به نظر می­رسد اگر مشارکت زنان در سطح محلی نتایج مثبتی داشته باشد (همان‌طور که نتایج این پژوهش تایید کننده این امر است) منجر به این خواهد شد که زنان تشویق به مشارکت در سطوح بالاتر جامعه شده که این امر (استفاده از کل نیروی انسانی یک کشور) رسیدن به توسعه را هموارتر خواهد کرد.

در پژوهش حاضر تاثیرگذاری استفاده از خدمات ارائه شده در سرای محلات بر کیفیت زندگی استفاده کنندگان از خدمات در ابعاد مختلف مورد بررسی قرار گرفت. در ابتدا با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون وجود یا عدم وجود رابطه سنجیده شد که با توجه به آمار بدست آمده وجود رابطه بین مشارکت محلی زنان و بهبود کیفیت زندگی آنان در ابعاد مختلف تایید شد. در ادامه با استفاده از آزمون T تفاوت میانگین نمرات گروه استفاده کننده از خدمات و گروهی که از خدمات استفاده نکرده‌اند مورد بررسی قرارگرفت و با توجه به نمرات به دست آمده فرضیه‌های پژوهش تایید شد. پس از آن از جداول دو بعدی برای مشخص­تر شدن ارتباط میان متغیرهای وابسته و مستقل استفاده شد. نتایج این جداول نشان می‌دهد شدت رابطه میان مشارکت محلی با کیقیت زندگی و سلامت جسمی بیشتر از شدت رابطه آن با توانمندی اقتصادی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

1. اردشیری، مهیار (1389)، توسعه پایدار مدیریت شهری. مدیریت شهری، شماره 3، سال اول، ص15.
2. امیری، فاطمه (1384)، نگرانی‌ها مشارکت اجتماعی زنان را کاهش می‌دهد. نمایه، ص2.
3. ایمانی جاجرمی، حسین و فیروزآبادی، سید احمد ( 1386). بررسی مدل‌های سنجش عملکرد مدیریت محلی: با تاکید بر سازمان‌های مدیریت شهری و روستایی. نامة علوم اجتماعی، شماره ٣٢.
4. آذربایجانی، کریم و دریایی، جواد (1386). بررسی تأثیر عملکرد شوراهای شهر بر اثربخشی شهرداریها، مطالعه موردی: شورای اسلامی شهر و شهرداری آباده. پژوهشنامه علوم انسانی و اجتماعی مدیریت، سال هفتم شماره 25، ص 13.
5. تری ال،ب، کولومبوگ، د، فی بیش، ک (2016). تاثیر سرمایه اجتماعی بر شوک های اقتصادی. ترجمه: غلامرضا غفاری، تهران، نشر کویر.
6. حافظ‌نیا، محمدرضا و قالیباف، محمدباقر (1383). راهبرد توزیع فضایی قدرت سیاسی در ایران از طریق توسعه نهادهای محلی. تحقیقات جغرافیایی. شماره 73.
7. حسینی، سید احمد، ابراهیم زاده، عیسی(1394). نظارت بر پویایی شهرنشیتی در ایران معاصر با استفاده از تصاویر چند زمانه. فصلنامه علمی پژوهشی سپهر، شماره 24، پاییز، صص21-37
8. حقیقتیان، م (1393). عوامل اجتماعی موثر بر کیفیت زندگی زنان شهر اصفهان. مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، شماره 9 صص 80-89
9. خادمی، زهرا، صفایی، صفی ا..، شهبازی، نسرین(1397). بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و کیفیت زندگی مورد مطالعه: زنان 25 تا 65 سال تهران. فصلنامه جامعه شناسی کاربردی، سال بیستم، شماره دوم، صص 147-168
10. خلیلی، محسن ( 1386). آسیب شناسی مشارکت زنان در جامعه معاصر ایران. فصلنامه پژوهش زنان، دوره 5 شماره2، ص165.
11. خوش فر، غ، خواجه شکوهی، ع (1393). بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و کیفیت زندگی زنان در نواحی شهری مطالعه موردی شهر گرگان. آمایش جغرافیایی فضا، دانشگاه گرگان، شماره 9 صص 151-178
12. دیوب، اس سی (1377)، نوسازی و توسعه در جستجوی قالب‌های فکری بدیل، ترجمه موثقی، سید احمد، نشر قومس، تهران، ص101.
13. رستمی، ولی (1387). مشارکت مردم در قانون گذاری جمهوری اسلامی ایران". فصلنامه حقوق. دوره 38، شماره1. صص. 18
14. رشنیقی، س (1393). بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و کیفیت زندگی مطالعه موردی کارکنان تعاون و رفاه تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده اقتصاد و علوم اجتماعی مرکز پیام نور تهران.
15. رضایی، عبدالعلی (1375). مشارکت اجتماعی، هدف یا ابزار توسعه. ماهنامه اطلاعات سیاسی و اقتصادی، تهران: مؤسسه اطلاعات، 1375.
16. روسو، ژان‌ژاک (1345). قرارداد اجتماعی. ترجمه عنایت الله شکیبا پور. چ سوم. تهران: موسسه فرخی.
17. شادی طلب، ژاله (1372). مشارکت مردم در مدیریت. ماهنامه جهاد. تهران، سال13، شماره 162.
18. شریفیان ثانی، مریم (1380). مشارکت شهروندی، حکمرانی شهری و مدیریت شهری. مدیریت شهری. شماره 8، سال دوم.
19. عظیمی، جلال و ارشادی، سمر(1396). مدیریت شهری محله محور با رویکرد برنامه ریزی مشارکتی، فصلنامه علمی پژوهشی برنامه ریزی شهری و منطقه ای، سال هفتم، شماره دوم، ص 21-40
20. غفاری، غلام رضا، ابراهیم جمشیدزاده (1390). مشارکت‌های مردمی و امور شهری. تهران: انتشارات جامعه و فرهنگ.
21. شارع پور، محمود(1396) جایگاه شهروندان تهرانی در نردبان ارنشتاین، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال پانزدهم، ص179-205
22. هوشیار، حسن و ابراهیم کوروشی (1398). رویکرد توسعه پایدار محله ای در شهر مهاباد؛ مطالعه موردی محله استاد مجدی. فصلنامه علمی- پژوهشی جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)، سال دهم، شماره 1 زمستان.
1. Alderfer, Harold(1956); American Local Government and Administation; The Momillan Company.
2. Erikson. R. & Tedin K., 2004. American Public Opinion: Its Origin, Content, and Impact. New York: Longman Publishers.
3. Fridman. John(1993)," Toward a Non-Euclidian Mode of Planning. APA Journal". Autumn -482
4. Hamudan, H. Yousef, Marzukhi(2014) social capital and quality of life in urban neighborhoods high density housing, procedia, social and behavorial sciences,169-179
5. Kokx, A & Kempen, R.V., (2010), Dutch urban governance: Multi-level or multi-scalar?, European Urban and Regional Studies, 17 (4).
6. Madanipour. A. (1996). "Design of urban space: An inquiry into a socio-spatial process". London: John Wiley & Son Ltd.
7. Mohan. G & Stokke. K., 2000. Participatory development and empowerment: the dangers of localism. Third World Quarterly, Vol 21, No 2, pp 247–268.
8. Philine gaffron. Gehuismans,franzkala( 2005)- Ekocity book, Long man Dictionary of English language and
9. Zimmerman, Mark. A & Rapaport. J,(1988), Citizen Participation and Psychological Powerment, American Journal of Community Sychology, Vol.98.N.5.