تحلیل فضایی هیدروپلیتیک اروندرود در چند مقیاس به منظور شناسایی عوامل مناقشه برانگیز

نوع مقاله : پژوهشی کیفی

نویسندگان
1 برنامه ریزی محیط زیست، دانشکدگان فنی، دانشگاه تهران
2 دانشجوی دکترای جغرافیا، دانشگاه فردوسی مشهد
3 استادیار شهرسازی-پدافند غیر عامل، دانشگاه عالی دفاع ملی.
چکیده
چکیده

منابع آبی با توجه به ماهیت خود، علاوه بر بخشیدن حیات به یک سرزمین و موجودات آن، می­تواند سرمنشا اختلاف بین کشورها و ملت­های دارای منابع مشترک و ایجاد خسران­های بزرگی شود. در این راستا زمینه تحقیقاتی جدیدی به نام هیدروپلیتیک به وجود آمده است که به بررسی این مسائل می‌پردازد. با توجه به وضعیت اقلیمی خاورمیانه و محدودیت گسترده منابع آبی در این منطقه، هدف از این مطالعه، بررسی وضعیت هیدروپلیتیک حوضه­های آبریز مشترک ایران با کشورهای همسایه با تاکید بر دجله و فرات و به ویژه اروندرود است. با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی ابتدا مرور منابع به صورت سیستماتیک انجام شد و سپس با استفاده از تحلیل فضایی وضعیت منابع آبی منطقه شناسایی و مورد بررسی قرار گرفت. بررسی­ها در سه مقیاس کلان در سطح حوضه دجله و فرات، مقیاس میانی در سطح حوضه کرخه و کارون و مقیاس محلی در سطح محدوده مشترک اروندرود انجام گرفت. بررسی‌ها نشان داد که با مهار آب­ها توسط کشورهای بالادست و با توجه به رشد خیلی زیاد جمعیت و مصرف آب در عراق، وضعیت هیدروپلیتیک این منطقه بیش از پیش تنش­زاتر خواهد شد. همچنین با توجه به محدودیت عراق در دسترسی به آب‌های آزاد و در اختیار داشتن خط ساحلی بسیار کم و نامناسب در راستای حمل­و­نقل دریایی، زمینه تنش در این منطقه در آینده وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


1. ابوالحسن شیرازی، حبیب الله؛ سویلمی، مرتضی، 1398، دیپلماسی هیدروپلیتیک و فرصت‌های نوظهور در منطقه غرب آسیا ، مطالعات آسیای جنوب غربی، سال دوم، شماره 7، 91-120
2. اخباری، ابوالفضل، اخباری، محمد، پورروشن، علی اصغراسماعیل، رنجبر، محسن، باهک بتول، 1399، تبیین نقش هیدروپلیتیک بر سیاست‌ خارجی افغانستان و ایران (2015-2019)، نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال 12، شماره 3، 213-235
3. اطاعت، جواد؛ ذکی یاشار؛ کریمی حسن، 1397، هیدروپلیتیک نیل و تاثیر آن بر ورابط ژئوپلیتیکی میان مصر، سودن و اتیوپی (سد رنسانس)، پژوهش‌های جغرافیای سیاسی، سال سوم، شماره دوم، 39-68
4. افضلی رسول، پیشگاهی فرد زهرا، زارعی بهادر، رحمانی محمد رضا، 1396، آسیب‌شناسی ژئوپلیتیکی مدیریت منابع آبی ایران در حوضه آبریز جنوب غربی کشور: رودخانه‌های کرخه و کارون بزرگ، راهبرد اجتماعی فرهنگی، سال ششم، شماره 23، 105-140
5. پاک‌نژاد متکی حمیدرضا، عزتی عزت‌الله، 1390، هدروپلیتیک رودخانه مرزی اترک و تاثیر آن بر روابط ایران و ترکمنستان، چشم‌انداز جغرافیایی (مطالعات انسانی)، سال ششم، شماره 14، 19-37
6. پیشگاه هادیان، حمید؛ حجازی، سید علیرضا، 1389، چالش‌های مشترک هیدروپلیتیک ایران با عراق و افغانستان، از سال 2001-2010 در اروند و هیرمند، علوم سیاسی و روابط بین‌الملل، دوره 3، شماره 12، 119-167
7. پوراصغر سنگاچین، فرزام، 1397، بررسی تاثیرات برنامه‌های تنظیم آب کشورهای همسایه در حوضه های مشترک مرزی بر ایران، سازمان برنامه و بودجه کشور، تهران
8. جان پرور، محسن؛ عباسی، فرید، 1400، مناسبات ایران و ترکیه از منظر منابع آبی، جغرافیا و روابط انسانی، دوره 3، شماره 4، 44-56
9. حافظ نیا، محمدرضا ( ١٣٨٥ ). اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، مشهد: پژوهشکده امیر کبیر
10. حجت میان آبادی، 1392، ملاحظات سیاسی و امنیتی و حقوقی در مدیریت رودخانه‌های مرزی، فصلنامه پژوهش‌های روابط بین الملل، دوره نخست، شماره نهم، 203-235
11. حسن کامران دستجردی، 1400، بررسی نقش عوامل طبیعی بر امنیت رودخانه‌های مرزی ایران، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 53، شماره 2، 767-792
12. حسین مختاری هشی، 1392، هیدروپلیتیک ایران، جغرافیای بحران آب در افق 1404، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال نهم، شماره سوم، 49-83
13. حیدری اسدالله، 1391، تحلیل هیدروپلیتیک ایران و کشورهای همسایه: عراق، ترکیه، جمهوری آذربایجان، نخجوان و ارمنستان، جغرافیا، سال دهم، سماره 35، 41-56
14. خالدی، حسین؛ میرزایی، محمدعلی؛ پیردشتی، حسن؛ صمدزاده گلستان، حسن، 1393، بررسی نقش رودخانه‌های مرزی در روابط ایران و عراق (اروندرود)، مرز، سال پنجم، شماره 3، 53-82
15. درایسدل، آلاسدایر و اچ. بلیک، جرالد ( ١٣٨٦ ). جغرافیای سیاسی خاورمیانه و شمال آفریقا. ترجمه درّه میر حیدر. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی
16. دیانت محسن، درج حمید، قادری ابراهیم، 1398، تاثیر هیدروپلیتیک زاب کوچک بر روابط سیاسی ایران و اقلیم کردستان عراق، پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، سال نهم، شماره دوم، 131-158
17. ذکی، یاشار، رشیدی مصطفی، 1395، سیاست آب در حوضه آبریز کارون بزرگ و چالش‌های هیدروپلیتیکی ناشی از آن ، نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال هشتم، شماره چهارم، 43-59
18. ذکی، یاشار؛ دلشادزاد، جلیل؛ کریمی، بایرام، 1394، بررسی و تحلیل هیدروپلیتیک رودخانه‌های بین‌المللی با تاکید بر رودخانه مرزی ارس، جغرافیای نظامی و امنیتی، سال اول، شماره اول، 37-65
19. ذکی، یاشار؛ نجفی، سجاد، 1399، تعیین راهبردهای هیدروپلیتیکی ایران در حوضه آبریز اروند ، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 52، شماره 4، 1529-1549
20. رشیدی‌نژاد، احمد؛ کاویانی راد، مراد؛ متقی دیسفانی، افشین، 1400، نسبت مناسبات هیدروپلیتیک با تغییر ساختار هیدروهژمون: سد رنسانس در اتیوپی، اطلاعات جغرافیایی سپهر، دوره 30، شماره 117، 133-150
21. سادات مطهره، شوریان مجتبی، علی مریدی، 1398، باز توزیع تخصیص منابع آب در حوضه‌های آبریز مشترک با استفاده از رویکرد ورشکستگی، تحقیقات آب و خاک ایران، دوره 50، شماره 5، 1142-1151
22. سینایی، وحید، 1390، هیدروپلیتیک، امنیت و توسعه همکاری‌های آبی در روابط ایران، افغانستان و ترکمنستان، روابط خارجی، سال سوم، شماره دوم، 185-211
23. صادقی، سید شمس‌الدین، 1395، هیدروپلیتیک و امنیت ملی: کشورهای منطقه خلیج فارس، فصلنامه راهبرد، سال 25م، شماره 81، 117-144
24. عباس عراقچی، حجت میان آبادی، 1395، بررسی چالش‌های هیدروپلیتیک ایران و لزوم دیپلماسی آب در حل تنش-های سیاسی-آبی، مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، نشست 28م
25. عباسی، فرید، 1400، مروری بر منابع آبی جهان با نگرش ژئوپلیتیکی، جغرافیا و روابط انسانی، دوره 3، شماره 4، 424-438
26. عراقچی، عباس، 1393، دیپلماسی آب، از منازعه تا همکاری ، سیاست جهانی، دوره سوم، شماره چهارم، 91-119
27. عزتی عزت الله، خضری محمد حسن، نیک فرجام محبوبه، 1390، تحلیلی بر هیدروپلیتیک شرق ایران، فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای سیاسی، سال چهارم، شماره اول، 95-113
28. فرشته‌پور، محمد؛ روغنی، بردیا؛ میان‌آبادی، حجت، 1394، چالش‌های ژئوپلیتیکی منابع آب‌های زیرزمینی بین‌المللی با تاکید بر منابع مشترک ایران، ژئوپلیتیک، سال یازدهم، شماره سوم، 170-204
29. فروغی نعمت الهی سید عباس، حسنی باقری مهدی، شیخ اویسی محمود، 1392، تاثیر هیدروپلیتیک رودخانه مرزی هیرمند بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای سیاسی، سال پنجم، شماره سوم، 33-51
30. فریبا نیرومند فرد، علی شهیدی، 1397، هیدروپلتیک ایران و عراق و بهینه کردن مصرف آب های مشترک مرزی، سیاست جهانی، دوره هفتم، شماره دوم، 233-260
31. فیضی باشکند، یوسف؛ زین العابدین عموقین، یوسف؛ عباسی علیرضا، مهکویی، حجت، 1400، واکاوی مسائل هیدروپلیتیکی در امنیت ملی در غرب ایران (کرمانشاه و ایلام)، مدیریت و پژوهش‌های دفاعی، سال بیستم، شماره 92، 65-98
32. قربانی سپهر، آرش؛ سلطان محمدی، زهرا؛ انصاری، زهرا، 1397، درآمدی بر هیدروپلیتیک منطقه خلیج فارس، مطالعات خلیج فارس، سال چهارم، شماره سوم، 16-25
33. کامران، حسن؛ یاری احسان، عابدی مرضیه، 1396، امنیت زیست‌محیطی و امنیت ملی ایران در بستر تحولات هیدروپلیتیک مرزی (هریرود)، جغرافیا، سال پانزدهم، شماره 52، 305-328
34. گرگیج، فرهاد؛ خزایی، ضیاء، 1398، بررسی تاثیر هیدروپلیتیک هیرمند بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، علوم سیاسی، سال چهاردهم، شماره 47، 49-70
35. متقی، افشین؛ کاویانی راد، مراد؛ زرقانی، سید هادی؛ صدرنیا، حسن، 1397، شناسایی و تحلیل عوامل موثر در مناسبات هیدروپلیتیک ایران و افغانستان در حوضه آبریز هریرود، مطالعات شبه قاره، 235-254
36. محسنی، بهرام، رحیمی‌پور، مهدی، 1391، تاثیر هیدروپلیتیک اروندرود بر مناسبات آینده ایران و عراق ،پژوهش‌های راهبردی سیاست، 157-180
37. محمدی، حمیدرضا؛ میرزایی پور طاهره، حسین‌پور پویان، رضا، 1391، تحلیل فضایی هیدروپلیتیک حوضه دجله وفرات، جغرافیا، سال دهم، شماره 35، 229-261
38. مختاری هشی، حسین و قادری حاجت، مصطفی، 1387، هیدروپلیتیک خاورمیانه در افق سال 2025 میلادی، حوضه آبریز دجله و فرات، رود اردن و رود نیل، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال چهارم، شماره اول، 36-74
39. مختاری هشی، حسین؛ عبدی، عطاءالله، 1398، توجه به هیدروپلیتیک در تنظیم روابط ایران و آسیای مرکزی، مطالعات آسیای جنوب غربی، سال دوم، شماره 6، 93-116
40. مریم وریج کاظمی، 1399، نقش هیدروپلیتیک هیرمند در بروز بحران‌های قومی در سیستان و بلوچستان، جغرافیا و روابط انسانی، دوره 3، شماره 2، 143-164
41. مظفری ابوالقاسم، حاجی حسینی حمیدرضا، حاجی حسینی محمد رضا، 1398، بررسی جایگاه ژئوپلیتیک آب در توسعه و امنیت پایدار مناطق مرزی بر اساس رویکرد سیستم‌های پویا، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال پانزدهم، شماره اول ،118-145
42. موسوی نیا، سید عارف، 1396، چالش‌های هیدروپلیتیک ایران و عراق، تحقیقات جدید در علوم انسانی، شماره سوم، 65-82
43. مهکویی، حجت، 1396، تحلیلی بر بحران منابع آب در کشورهای اسلامی منتخب، مطالعات سیاسی جهان اسلام، سال ششم، شماره 22، 169-199
44. میرشکاران، یحیی، 1399، اثر تغییرات آب و هوایی بر پیامدهای امنیتی-انتظامی بحران منابع آبی با تاکید بر هیدروپلیتیک مناطق مرزی، پژوهش‌های تغییرات آب و هوایی، سال اول، شماره دوم، 79-98
45. نامی، محمد حسن، خمری منصور، معمری ابراهیم، 1399، شناسایی شاخص‌های موثر بر مناسبات هیدروپلیتیک ایران و ترکمنستان با تاکید بر رودخانه اترک، فصلنامه مطالعات دفاعی استراتژیک، سال هجدهم، شماره 81، 349-370
46. نامی، محمد حسن، محمدپور، علی، 1389، بررسی هیدروپلیتیکی حوضه‌های غرب کشور (زاب، سیروان و الوند)، جغرافیا و توسعه‌ی ناحیه‌ای، شماره 14، 133-165
47. واثق، محمود؛ نجفی، سجاد، 1398، شناسایی عوامل کلیدی تاثیرگذار در آینده هیدروپلیتیک اروندرود، آینده پژوهی ایران، 109-134
48. وریج کاظمی، مریم، 1399، نقش هیدروپلیتیک هیرمند در بروز بحران‌های قومی در سیستان و بلوچستان ، جغرافیا و روابط انسانی، دوره 3، شماره 2،
49. هاشمی، سید مصطفی؛ فرجی راد، عبدالرضا؛ سرور رحیم، 1395، بررسی عوامل موثر ژئوپلیتیک عراق و تاثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، تحقیقات سیاسی بین‌المللی، 63-94
50. الهویردی زاده، ر.، و حافظ نیا، م.، و احمدی پور، ز.، و پورطاهری، م. (1397). تبیین رابطه دسترسی کشورها به دریا با شاخص توسعه انسانی. تحقیقات جغرافیایی, 33(1 (پیاپی 128) ), 12-25.