نسبت مفهوم فرهنگ و تمدن نوین اسلامی در گفتمان رهبری انقلاب اسلامی ایران

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 دانشجوی دکترای تخصصی علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی،واحد تهران جنوب.
2 استادیار گروه علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی،واحد ایلام
3 استادیار گروه علوم سیاسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی، جهاد دانشگاهی.
چکیده
فرهنگ در گفتمان رهبری و نقشی که در تحقق تمدن نوین اسلامی دارد، از موضوعات مهمی است که نیازمند تحقیق و پژوهش بسیار است. از آن جا که فرهنگ در دیدگاه مقام معظم رهبری از اهمیت بسیاری برخوردار است و جایگاهی محوری دارد. بر این اساس، اهمیت جایگاه فرهنگ در اندیشه مقام رهبری ایشان را به طرح دیدگاه مهندسی فرهنگی واداشته است. مهندسی فرهنگی، از این منظر تلاش در جهت تقویت اجزای اصلی فرهنگ اسلامی و ملی کشور و پاسداشت آن در برابر نفوذ و تاثیر فرهنگ مخرب غربی، در پرتو چینش مناسب و تعیین جایگاه صحیح تمامی ابعاد و ویژگی‌های فرهنگی جامعه است و دستیابی به نتیجه در خور این تلاش‌ها، نیازمند طراحی صحیح مهندسی فرهنگی می‌باشد. این نوشتار با هدف بررسی جایگاه فرهنگ در گفتمان رهبری و نقش فرهنگ در شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی درصدد پاسخگویی به این پرسش است، که چه رابطه‌ای میان مفهوم فرهنگ و تمدن نوین اسلامی در گفتمان رهبری انقلاب اسلامی ایران وجود دارد؟ در پژوهش حاضر، از روش تحلیل محتوای کیفی استفاده شده است و برای گرداوری داده‌ها از روش اسنادی و کتابخانه‌ای بهره برده است تا مهمترین بنیان‌های فکری تمدن نوین اسلامی متاثر از فرهنگ را از دیدگاه مقام معظم رهبری با استناد به مجموعه اثار گفتاری و نوشتاری ایشان استخراج و ارائه نماید. این مقاله در قالب نظریه تمدن نوین اسلامی بر این فرضیه استوار است که از نظر مقام معظم رهبری فرهنگ زیربنای شکل گیری و گسترش تمدن نوین اسلامی در جامعه را فراهم اورده است. نتایج پژوهش نشان داده است که رابطه وثیق و معناداری میان فرهنگ و تمدن نوین اسلامی برقرار است. به گونه‌ای که فرهنگ در تحقق تمدن نوین اسلامی تاثیرگذار بوده و با توجه به مهم‌ترین مولفه‌های تمدن اسلامی که همانا خدا محوری بر مبنای کرامت انسانی و ارزش‌های فرهنگی و معنوی است، این گزاره تایید می‌شود

کلیدواژه‌ها

موضوعات


1. ابن نبی، مالک، الظاهره القرآنیه، دمشق، دارالفکر، 2000
2. ابن نبی، مالک، تأمّلات، دمشق، دار الفکر.1991
3. ابن نبی، مالک، فی مهبّ المعرکه، دمشق، دار الفکر،2000
4. آذرنگ، عبدالحسین، تاریخ تمدن، تهران، کتابدار، چ اول، 1390
5. آقاجانی، احمد، عسگری، محمود،«جنگ نرم و فلج‌سازی راهبردی». ماهنامه اطلاعات راهبردی، سال نهم، ش 98(تیرماه 1390).
6. براتلو‌، فاطمه‌، صـنایع، مـحمد،«درآمدی بر سرمایه اجتمـاعی‌ بـر‌ پایـه‌ عقلانیـت‌ دینـی‌»، مجلـه‌ نامـه پژوهش فرهنگی، تابستان، ش ٣٨،1388.
7. بلخاری، حسن، «فیزیک معنا»، (یاسرهدایتی،مصاحبه کننده)، روزنامه همشـهری، ش ٣٤٧٤، یکـشـنبه اول مـرداد ١٣٨٣.
8. بنیانیان، حسن، مهندسی فرهنگی از نظر تا عمل در جامعه ایران، (خلاصه مقالات نخستین همایش ملی مهندسی فرهنگی)، دی ماه 1385.
9. بیانات رهبری در دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی، 26/9/1381.
10. بیانات رهبری در دیدار جمعی از روحانیون، 14/۱۲/1370.
11. بیانات رهبری در حرم مطهر رضوی، 1/1/1393.
12. بیانات رهبری در دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی، 19/9/1379.
13. بیانات رهبری در دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی،19/ 9/ 1392.
14. بیانات رهبری در دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی،26/9 / 1381.
15. بیانات رهبری در دیدار اعضای‌ مجمع‌ عمومی‌ کنفرانس‌ جهانی‌ اهل‌‌بیت‌‌(ع) ،18/ ۱۱ / 1372.
16. بیانات رهبری در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری، 2/7/1388
17. بیانات رهبری در دیدار با جمعی از بسیجیان کشور؛ 4/9/1388
18. بیانات رهبری در دیدار جمعی از کارگران و معلمان،10/ 2/ 1377.
19. بیانات رهبری در دیدار جوانان استان خراسان شمالی، 23/11/1391.
20. بیانات رهبری در دیدار رئیس و مسئولان قوه‌ی قضائیه،7/ 4/ 1391.
21. بیانات رهبری در دیدار طلاب مدرسه علمیه‌‌ آیت‌الله مجتهدی،22/ 3/ 1383.
22. بیانات رهبری در دیدار کارگزاران حج،20/ 7/ 1389.
23. بیانات رهبری در دیدار مسئولان دستگاه قضایی،15/ 4/ 1382.
24. بیانات رهبری در دیدار وزیر علوم و استادان دانشگاه تهران،12/ 11/ 1388.
25. بیانات رهبری در‌ دیدار اعضای شورای عـالی انـقلاب فرهنگی 15/10/1377
26. بیانات رهبری در دیدار با اساتید، اعضای‌ هیأت‌ علمی‌ و نخبگان کشور، ٦/8/ ١٣٨٨.
27. بیانات رهبری در دیدار بـا اعـضای دفتر رهبری و سپاه ولی امر، ٢١/5/١٣٨٨.
28. بیانات رهبری در دیـدار بـا جمعـی از نخبگان‌ علمی‌ کشور، ٦/8/١٣٨٦
29. بیانات رهبری در دیـدار بــا دانـشـجویان دانشگاه‌های‌ اسـتان‌ یـزد، ١٣/10/١٣٨٦.
30. بیانات رهبری، در حضور و سخنرانی رهبر انقلاب در اجلاس جهانی علما و بیداری اسلامی 9/2/1392.
31. بیانات رهبری، در دیدار بیانات رهبری در دیدار رئیس‌جمهوری و اعضای هیأت دولت،2/۶/1387.
32. بیانات رهبری، در دیدار اعضای شورای عالی‌ انـقلاب فـرهنگی، 8/10/1383‌.
33. بیانات رهبری، در دیدار با جمعی از مسئولان فرهنگی، 7/11/1387
34. بیانات رهبری، در دیدار جمعی از مردم آذربایجان، 28/11/1388
35. بیانات رهبری، در دیدار وزیر عـلوم و رؤسـای دانشگاه‌ها، 17‌/10‌/1383
36. بیانات رهبری، دردیدار با مردم‌ چـالوس‌ و نوشـهر، ١٥/7/١٣٨٨.
37. جوادقربی، سـیدمحمد، بایسته‌های فرهنگیِ پیشرفت؛ بررسی الزامات فرهنگی در‌ الگوی‌ اسلامی ـ ایرانی پیشرفت، مقالات دومین‌ کنفرانس‌ اسـلامی ایرانـی پیشرفت، اردیبـهشت ١٣٩٢.
38. جوان آراسته‌، حسین، کارکرد مسجد در حکومت نبوی، حکومت اسلامی، بـهار، ش ٤٣،1389
39. حاجی صادقی، عبدالله، اصول‌ الگوی‌ مـصرف ‌ ‌اسـلامی، قم، زمزم هدایت،1388.
404 دمشقی، ابن‌ کثیر‌(أبوالفداء اسماعیل بن عمر)، البدایه‌ و النـهایه‌، دار‌ الفـکر‌، ج 4، بـیروت‌،1407
41. دیبایی صابر، محسن، تبیین مؤلفه‌های تمدن نوین اسلامی مورد نظر مقام معظم رهبری و تحلیل جایگاه آن در اسناد بالادستی آموزش و پرورش ایران، دانشگاه شاهد، سومین همایش ملی تمدن نوین اسلامی،1396.
42. روحی، نبی الله، چشم انداز گفتمان تمدن گرایی اسلامی دراندیشه مقام معظم رهبری، مطالعات راهبردی بسیج، سال ۴۶، ش ۶۴، زمستان 1394.
43. زمانی، حسین و تقی زاده، وحیده، «ضرورت طراحی نظام مهندسی فرهنگی جهت اعتلای نظام اسلامی»، خلاصه مقالات نخستین همایش ملی مهندسی فرهنگی)، تهران، دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی، دی ماه 1385.
44. زیگلر، ژان، غارت آفریقا یا استعمار دوباره، ترجمه عباس آگاهی، مشهد، آستان قدس رضوی،1365.
45. سیدی، حسین، تمدن اسلامی، سوم، تهران، موسسه فرهنگی مدرسه برهان (نشر مدرسه)، 1388
46. طوقانی، ابوذر، عوامل‌ و زمینه‌های شکوفایی تمدن نوین اسلامی، بینا،1392.
47. غفاری هشجین، زاهد، ناصر خاکی، حسن، زمینه‌ها و بایسته‌های تحقق تمدن نوین اسلامی از منظر تمدن‌گرایان، دوره 19، شماره 75،1395.
48. فرمهینی فراهانی، محسن اشرفی، فاطمه، «اصول اخلاق حرفه‌ای در نهج البـلاغه»، پژوهـشنامۀ عـلـوی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فـرهنگی، س ٥، ش ١، بـهار‌ و تـابستان‌ 1395.
49. فرهنگ روز سخن، به سرپرستی حسن انوری، تهران، سخن، ۱۳۸۳.
50. قربانی، زین العابدین، علل پیشرفت و انحطاط مسلمین، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چ ششم، 1376
51. لاجوردی، سید شهاب، «جایگاه عقلانیت در شکل‌گیری مراحل تمدن نوین اسلامی از دیدگاه امام خمینی (ره) و آیت‌الله خامنه‌ای»، سیاست متعالیه، شماره 28،1397.
52. محمدی، ذکر الله، نقش فرهنگ و تمدن در بیداری غرب، قزوین، دانشگاه بین المللی امام خمینی، 1373
53. محمدی، سیدمحمدحسین، اصول و ضوابط حاکم بر سیر تمدن‌ها؛ تاریخ در آینه پژوهش، سال پنجم، شماره 20، زمستان 1387، 161ـ184
54. مخبر، محمدرضا، نقش مهندسی فرهنگی در کاهش آسیب‌های اجتماعی، دو هفته نامه مهندسی فرهنگی شورای عالی انقلاب فرهنگی، ش ۵، دی ماه 1385.
55. مرکز صهبا، دغدغه‌های‌ فـرهنگی‌: شـرحی مزجی یکی از بیانات‌ محوری‌ مقام معظم رهبری،1391.
56. مقام معظم رهبری، نشریه هفته‌نامه پرتو، سال نهم، شماره ۴۰۸
57. موثقی، احمد، جنبش‌های اسلامی معاصر، تهران: سمت،1377.
58. مهدوی‌ نژاد، محمدجواد، مشایخی، محمد، «بایسته‌های طـراحی مسجد بر‌ مبنای کارکردهـای فرهنگـی ـ اجتماعی»، آرمانشهر، ش ٥،1389.
59. وجدی، محمد فرید، دایره المعارف القرآن العشرین، الطبعه الثلثه، بیروت، دارالمعرفه، بی تا
60. ولایتی، علی‌اکبر، تاریخ و تمدن اسلامی، قم، دفتر نشر معارف، ۱۳۸۴.
61. ویل دورانت، تاریخ تمدن، ترجمه احمد آرام و دیگران، ج 1،چ دوم، تهران، انتشارات آموزش انقلاب اسلامی، 1367
62. هیکل، حسنین، ایران: روایتی که ناگفته ماند، ترجمه حمید احمدی، تهران، الهام،1363.
1. Alsadr, seyedmohammadbaagher (1409), historical tradition in quran, Damascus, Syria, the house of introduction of journals.
2. Alsadr, seyedmohammadbaagher (1434), our philosophy, scientific conference about shahid sadr.
3. Elviri, Mohsen va seyed reza mehdinejaad “the relation between religion and civilization in thought of maalek ebne nabi, quarterly journal of Islamic civilization and history”, ninth period, spring and winter, number18.
4. Farugi, IsmaÏlRaji (2013), The Essence of Islamic Civilization, The International Institute of Islamic Thought.