مولفه‌های جغرافیایی موثر بر ارجحیت کارکرد رهبری مقتدر در ساخت حکومت مدرن در ایران در عصر پهلوی اول

نوع مقاله : مروری تحلیلی

نویسنده
دانشیار جغرافیای سیاسی دانشگاه یزد
چکیده
حکومتهای مدرن برخلاف حکومتهای سنتی ابزار انحصاری اِعمال خشونت و ایجاد کنش جمعی هماهنگ را از طریق سیستم بوروکراسی و تدوین قوانین در دست دارند. از منظر تاریخی در ایران عملکرد رهبری سیاسی مقتدر از عوامل مهم ساخت حکومت مدرن در دوره پهلوی اول بوده است. در باب علل شکل گیری رهبری مقتدر و نظامیدر عصر پهلوی اول دیدگاههای متعددی مطرح شده است. برخی زمینههای آن را به رفتارهای فردی پهلوی اول مرتبط دانسته و برخی دیگر به ساختارهای اقتصادی- اجتماعی دوران پیش از آن اشاره مینمایند. لیکن ویژگیهای حکمرانی از منظر جغرافیای سیاسی در بستر زمانی- مکانی خاصی شکل میگیرد که در مطالعات چگونگی ساخت حکومت مدرن در ایران کمتر به آن پرداخته شده است. در این مقاله کوشش گردیده با اتکا به روش توصیفی- تحلیلی، چگونگی احراز ارجحیت جایگاه رهبری مقتدر در عصر پهلوی اول (1304- 1320) در ساخت حکومت مدرن در ایران در نتیجه کارکرد مولفههای طبیعی و انسانی مورد بررسی قرار گیرد. یافتههای تحقیق نمایان گر آن است که نامساعد بودن شرایط طبیعی و اقلیمیبه گونه‌ای عمل نمود که در زمان ظهور پهلوی اول امکان شکل گیری طبقات اجتماعی مستقل وجود نداشته و در زمانه تشکیل حکومت مدرن نیروهای تولید همگی در مالکیت قدرت سیاسی متمرکز قرار گرفتند. همچنین تنوع قومیو زبانی نیز سبب می‌گردید رهبران سیاسی- نظامیمقتدر توانایی ایجاد هویت مشترک بین اقوام مختلف را داشته باشند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


1- آبراهامیان، یرواند. (1389). تاریخ ایران مدرن، ترجمه محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
2- آبراهامیان، یرواند. )1377). ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، تهران: نشرنی.
3- آزاد ارمکی، تقی. (1391). بنیان های فکری نظریه جامعه ایرانی؛ تهران: نشر علم.
4- احمدی، سیروس. (1394). الگویابی شخصیت سیاسی فضاهای حائل؛ نمونه موردی: ایران، مجموعه مقالات نظریات پژوهش محور در جغرافیای سیاسی، به کوشش ریباز قربانی نژاد و سیروس احمدی، تهران: انتشارت قطب جغرافیای سیاسی.
5- افضلی، رسول. (1388). دو نظام سیاسی - جغرافیایی در ایران، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
6- بدیع، برتران. ( 1380). دو دولت؛ قدرت در غرب و در سرزمین های اسلامی، ترجمه احمد نقیب زاده، تهران: انتشارات مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
7- بشیریه، حسین. (1374). موانع توسعه سیاسی در ایران، تهران: طرح نو.
8- خلیلی خو، محمدرضا. ( 1373). توسعه و نوسازی ایران در دورۀ رضاشاه، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
9- رهنمایی، محمدتقی. (1388). دولت و شهرنشینی در ایران، فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی منطقه ای، سال 1، شمارۀ 2، صص 143- 165.
10- سریع القلم، محمود. (1389). فرهنگ سیاسی در ایران، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
11- فولر، گراهام. (1381). قبلۀ عالم ژئوپلیتیک ایران، چاپ سوم، تهران: نشر مرکز.
12- کاتم، ریچارد. (1378). ناسیونالیسم در ایران، ترجمه احمد تدین، تهران: انتشارات کویر.
13- کاتوزیان، محمدعلی. (1380). اقتصاد سیاسی ایران؛ از مشروطیت تا پایان پهلوی، ترجمه محمدرضا عزیزی و کامبیز عزیزی و تهران: نشر مرکز.
14- کاتوزیان، محمدعلی. (1377). نه مقاله در جامعه شناسی تاریخی ایران؛ ترجمه علیرضا طیب، تهران: نشر مرکز.
15- کامروا، مهران. ( 1388). خاورمیانه معاصر ؛ ترجمه محمد باقر قالیباف و سید موسی پورموسوی، تهران : نشر قومس.
16 - کریمی پور، یداله. (1381). ایران و همسایگان منابع تنش و تهدید، تهران: انتشارات دانشگاه تربیت معلم.
17- لشگری، احسان. (1397). جستاری در شناخت عوامل جغرافیایی مؤثر در فرهنگ سیاسی ایران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال33، شمارۀ 1، صص 224- 237.
18- موسوی شفائی، سید مسعود و شاپوری، مهدی. ( 1390). ابعاد و پیامدهای ژئوپلیتیک پرخطر ایران، فصلنامه مطالعات راهبردی، صص 163- 192.
19- میرترابی، سعید. ( 1387). مسائل نفت ایران. تهران : نشر قومس.
20- نقیب زاده، احمد. (1390). جامعه شناسی سیاسی، تهران : انتشارات سمت.
21- وبر، ماکس.(1384). اقتصاد و جامعه، ترجمه عباس منوچهری، مهرداد ترابی و مصطفی عمادزاده، تهران: سمت
22- Agnew, John. (1988). ‘Better thieves than Reds’? The nationalization thesis and the possibility of a geography of Italian politics, Journal of Political Geography, Vol 7, No 4, PP 307- 321.
23- Powell, Richard et al(2016). Interventions in political Geography of area, Journal of political Geography, 57: 94- 104, doi.org/10.1016/j.polgeo.2016.03.004.
24- Scott, J. (2009). The art of not being governed: An anarchist history of Upland Southeast Asia. New Haven: Yale University Press.
25- Seth, S. (1995). Nationalism and Modernism, in Camilleri, J.A, Jarvis, P, Polani, A.S(ed), The state in transition reimagining space, London: Lynne Rienner Publisher.
26- Smith, Anthony. (1983). State and nation in the third world, London: Wheatsheaf Books