تاثیر بحران آب بر تخریب بنیادهای زیستی؛ مورد مطالعه: فرونشست زمین در استان اصفهان

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
مهرداد باقری 1
حسین مختاری هشی 2
امیر گندمکار 3
احمد خادم الحسینی 4
1 دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، گروه جغرافیا، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران.
2 استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.
3 دانشیار اقلیم‌ شناسی، گروه جغرافیا، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران.
4 دانشیار جغرفیا و برنامه‌ریزی شهری، گروه جغرافیا، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران.
چکیده
ایران از نظر موقعیت جغرافیایی در کمربند خشک کره زمین قرار گرفته است و این امر کمبود طبیعی آب را در پی داشته است. استان اصفهان در مرکز کشور با میانگین بلند مدت بارش سالانه حدود 150 میلی‌متر دچار محدودیت شدید منابعی آب است ولی بدون توجه به این امر از حدود نیم قرن گذشته مصرف آب در استان افزایش بسیار زیادی داشته است که به مرور زمان موجب تشدید عدم تناسب منابع و مصارف آب شده است. این امر باعث شده است تا مصرف‌کنندگان مختلف با حفر چاه‌های عمیق و نیمه عمیق چه به صورت مجاز و چه غیر مجاز سعی در جبران بخشی از این عدم تناسب با استفاده از منابع آب زیرزمینی نمایند. این رویه باعث شده است تا از مجموع 35 دشت استان، 27 دشت در وضعیت ممنوعه و یا ممنوعه بحرانی قرار گیرند. تخلیه مداوم منابع آب‌های زیرزمینی و عدم تجدید آنها باعث افت سطح آنها و سپس بروز پدیده فرونشت شده که به معنی تخریب دائمی سفره‌های آب زیرزمینی می‌باشد. به‌طوری که حتی در صورت وجود منابع آب کافی، این سفره​ها دیگر قادر به نگهداری آب نمی‌باشند. این مسئله موجب می​شود تا برای همیشه مهمترین بنیاد زیستی محل وقوع فرونشت‌ها که همان منابع آب است، از بین برود که به دنبال آن تبعات زیست محیطی، انسانی و سیاسی فراوانی بروز پیدا می‌کند. علاوه بر آن، در حال حاضر پدیده فرونشست بخش‌های زیادی از زیرساخت‌های استان را تهدید می‌کند که به‌عنوان مثال می‌توان به زیرساخت‌های ارتباطی ملی نظیر جاده شهرضا در نزدیکی مهیار، جاده مشکات در نزدیکی کاشان، راه‌آهن بندرعباس- تهران در نزدیکی زواره، راه‌آهن اصفهان- شیراز در نزدیکی مهیار و مرودشت، فرودگاه اصفهان و همچنین سایر زیرساخت‌های صنعتی و مذهبی و تاریخی نظیر شهرک‌های صنعتی استان (شهرک صنعتی جعفرآباد کاشان، آران و بیدگل)؛ اماکن مذهبی و گردشگری (امامزاده آقا علی عباس، مجموعه نقش‌جهان، پل‌های تاریخی استان)؛ اماکن عمومی (ورزشگاه نقش‌جهان، مسکن مهر حبیب‌آباد) اشاره کرد. پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی پدیده فرونشست زمین را با توجه به گستردگی، اهمیت و کشیده شدن دامنه آن به بافت مناطق مسکونی در استان اصفهان را به‌عنوان یکی از پیامدهای بحران آب، مورد بررسی قرار داده است و به دنبال نشان دادن ابعاد و تبعات گسترده این پدیده می‌باشد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد این پدیده تقریبا در تمام مناطق استان اصفهان در حال گسترش می‌باشد و نه تنها زیرساخت‌های ملی و استانی را تهدید می‌کند بلکه با از بین رفتن یکی از مهمترین بنیادهای زیستی یعنی سفره​های زیرزمینی آب، و ادامه حیات در استان را در ابعاد گوناگون تهدید می‌نماید و لازم است تدابیر عملی جدی در این حوزه اندیشیده شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

منابع
1. اسلامی، رضا (1400)، برای زاینده‌رود باید جهانی فکر کرد، ملی تصمیم گرفت و استانی عمل کرد، مصاحبه با مدیرکل زمین‌شناسی مرکز اصفهان، ۱۸ اردیبهشت.( https://gsi.ir/fa/news/25353).
2. اسلامی، رضا (1400-6)، فرونشست اصفهان به ۱۲ هزار کیلومتر رسیده است/ زلزله سال 92 تکرار شود، خسارات شدیدی خواهد داشت.
3. اسلامی، رضا (1400-7)، تمدن اصفهان بر لبه پرتگاه فرونشست، باشگاه خبرنگاران جوان، کد خبر: ۷۹۱۴۵۴۸، تاریخ: ۱۰ مهر ۱۴۰۰ - ۱۱:۴۷.
4. ایسنا (1400)، زیر پای اصفهان خالی شده است کد خبر: www.isna.ir/news/1400071711254/
5. ایمنا (1400)، دلیل فرونشست زمین در اصفهان چیست؟, ۰۶:۰۶ - ۳۰ مرداد ۱۴۰۰, کد خبر 51538. www.imna.ir/news/515387
6. آمیغ پی، معصومه ؛عربی سیاوش و علی(۱۳۸۹). بررسی فرونشست یزد با استفاده از روش تداخل سنجی راداری و ترازیابی دقیق، نشریه علوم زمین، سال بیستم، شماره ۷۷، سازمان نقشه‌برداری کشور، تهران، ایران.
7. جعفری، عباس(1386). فرهنگ بزرگ گیتاشناسی(اصطلاحات جغرافیای)، انتشارات جغرافیایی و کارتوگرافی و گیتاشناسی.
8. خوش‌منش، بهنوش؛ پورهاشمی، سید عباس؛ سلطانیه، محمد؛ هرمیداس باوند، داوود؛ بررسی پیامدهای تغییر اقلیم از دیدگاه حقوق بشر، مجله علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، دوره هفدهم، شماره ۴، زمستان ۱۳۹۴.
9. دهقان سورکی، یونس(۱۳۹۰). به‌کارگیری تکنیک تداخل سنجی تفاضلی راداری D‌-In SAR در تعیین نرخ و دامنه فرونشست زمین در دشت مرند، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
10. رحیمی، ح؛ خالقی، (۱۳۷۹)، بحران آب در جهان و ایران و راه‌های مقابله با آن، اولین کنفرانس ملی بررسی راهکارهای مقابله باکم آبی و خشک‌سالی، جهاد دانشگاهی استان کرمان، صفحه۹۵۱ -۵۴۱.
11. سازمان آب منطقهای استان اصفهان، دفتر مطالعات پایه شرکت آب منطقه‌ای.
12. سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان، معاونت آمار و اطلاعات، سرشماری نفوس و مسکن، 1395.
13. سرحدی، ع؛ س، سلطانی؛ مدرس، ر(1387). ارزیابی و تحلیل گستره خشک‌سالی در استان اصفهان بر پایه چهار شاخص مهم خشک‌سالی، مجله منابع طبیعی ایران61(3)، 570- 555.
14. شریفی کیا، محمد و نیکتا، میثم، 1391. سنجش و استخراج مخاطرات حاصل از پدیده فرونشست در اراضی مسکونی تهران بزرگ، اولین سمینار تحلیل فضایی مخاطرات محیطی کلان‌شهر تهران، دانشگاه تربیت مدرس.
15. شفیعی ثابت، بهرام(۱۳۷۳). مدل کردن نشست منطقه‌ای زمین در اثر پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید باهنر کرمان، دانشکده فنی.
16. شمشکی، امیر؛ بلوار چی، محمد؛ انصاری فر، جواد(۱۳۸۴). بررسی فرونشست زمین در دشت تهران-شهریار مدیریت زمین‌شناسی و زیست‌محیطی، سازمان زمین‌شناسی، نشریه داخلی.
17. طاهری، دانیال؛ علیزاده، کامیار(۱۳۹۰)، دسترسی و حفظ منابع آب در بحران، مجله علمی ابن‌سینا، اداره بهداشت و درمان ناجا، شماره اول صفحه40 -۳۹.
18. فتوت اسکندری، امیر(۱۳۸۷). مدل‌سازی ریاضی فرونشست دشت شهریار، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه صنعتی شاهرود مهندسی معدن نفت و ژئوفیزیک.
19. فتوتی، وحید؛ شیرخانی محسن(1397). مجموعه مطالعات زمین‌شناسی، زمین شناسی اقتصادی، ژئوشیمی، دورسنجی، ژئوفیزیک هوایی. استان اصفهان با نگاهی به داده‌های زمین شناسی و اکتشافی، بهار 1397.
20. کارآموز، محمد(۱۳۸۶). مدیریت منابع آب در ایران، اولین کنفرانس مدیریت آب و فاضلاب در کشورهای آسیایی، تهران.
21. کریمی پور، یدالله(1390). اکولوژی سیاسی، تهران، دانش پویان جوان.
22. گل کرمی، عابد؛ کاویانی راد مراد(1394). تأثیر محدودیت منابع آب بر تنش‌های هیدروپلیتیک(نمونه موردی حوضه آبریز مرکزی ایران با تأکید بر حوضه آبریز زاینده‌رود، مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، سال 28، پیاپی65، شماره1، بهار1396.
23. لشگری پور، غلامرضا(۱۳۸۷). بررسی علل تشکیل شکاف‌ها و فرونشست زمین در غرب دشت کاشمر مجله مطالعات زمین‌شناسی جلد ۱ شماره ۱ صفحه111- 95.
24. مرتضوی و همکاران، 1390: 130، بی‌جا، بی‌نا.
25. مندل، رابرت(1377). چهره متغیر امنیت ملی، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
26. میرمحمدصادقی (1399)، بیشترین برداشت غیرمجاز آب در اصفهان توسط چاه‌های مجاز انجام می‌شود. www.irna.ir/news/84026532/
27. وزارت نیرو (1392)، سالنامه آماری آب کشور.
28. Abidin H. Z., Andreas H., Gumilar I., and Brinkman J. J. (2015), on correlation between urban development, land subsidence and flooding phenomena in Jakarta, Changes in Flood Risk and Perception in Catchments and Cities (HS01– IUGG2015). Published by Copernicus Publications on behalf of the International Association of Hydrological Sciences.https://www.proc-iahs.net/370/15/2015/piahs-370-15-2015. Pdf.
29. Abidin, H.Z., H. Andreas, I. Gumilar, B.D. Yuwono, D.Murdohardono, Supriyadi (2015a). “On integration of geodetic observation results for assessment of land subsidence hazard risk in urban areas of Indonesia”, International Association of Geodesy Symposia Series, Vol 143, IAGS-D-13-00100.
30. AL, Ibrahim A A: Excessive use of ground water in Saudia Arabia; Impact and policy J Am Biol; 1991; 20:34-33.
31. Allen, A.S., 1984. Types of land subsidence. In: F. Poland (Ed.), Guidebook to Studies of Land Subsidence due to Ground Water Withdrawal, UNESCO, and pp. 133-142.
32. Alma´ssy, E., & Busás, Z (1999), Inventory of Transboundary Ground Waters. U.N. /E.C.E. U.N. /E.C.E. Task Force on Monitoring & Assessment, Guidelines on Transboundary Ground Water Monitoring, Lelystad, the Netherlands, U.N. Sales No.9036952743; vol. 1 of 4.
33. Brown, C., King, J., 2003. Environmental flows concept and methods. Water resource and environment technical note C-1, World Bank, 28P.
34. Burchi, S (1999), National Regulation for Groundwater: Options, Issues and Best Practices. In Groundwater: Legal and Policy Perspectives, Proceedings of a World Bank Seminar, ed. Salman M.A. Salman, 55–67. Washington, DC: World Bank.
35. Chaussard, E., Amelung, F., Abidin, H. Z., and Hong, S.-H.: Sinking cities in Indonesia: ALOS PALSAR detects rapid subsidence due to groundwater and gas extraction, Remote Sens. Environ., 128, 150–161, 2013.
36. Chen.C. Wang.C., Chen Kuo.L. (2010), Correlation between groundwater level and altitude variations in land subsidence area of the Choshuichi Alluvial Fan. Taiwan. Engineering Geology 115:122–131.
37. De Graaf, I.E., van Beek, R.L., Gleeson, T., Moosdorf, N., Schmitz, O., Sutanudjaja, E.H., and Bierkens, M.F., (2017), “A global-scale two-layer transient groundwater model: Development and application to groundwater depletion”, Advances in Water Resources, 102, 53-67.
38. Firman, T (1999) "From Global City to City of Crisis: Jakarta Metropolitan Region under Economic Turmoil", Habitat Int., 23, 447–466.
39. Harsolumakso, A. H (2001)" Struktur Geologi dan Daerah Genangan", Buletin Geologi, 33, 29–45.
40. Hashemi, E., (2013), “Ground settling due to groundwater drawdown”, M.Sc. Thesis, Chalmers University of Technology, Stockholm, Sweden.
41. Hutasoit, L. M (2001), "Kemungkinan Hubungan antara Kompaksi Alamiah Dengan Daerah Genangan Air di DKI Jakarta", Buletin Geologi, 33, 21–28.
42. Larson, K.J., H. Barasaoslu and M.A. Mariño. 2001. Prediction of optimal safe groundwater yield and land subsidence in the Los Banos-Kettleman City area, California, using a calibrated numerical simulation model. Journal Hydrology, 242: 79–102.
43. Lewis R W and Schrefler B (1978), fully coupled consolidation model of subsidence of Venice; Water Resour. Res. 14(2) 223– 230.
44. Mazvimavi, E. Madamombe, H. Makurira Assessment of environmental flow requirements for river basin planning in Zimbabwe Physics and Chemistry of the Earth 32 (2007) 995–1006.
45. Muskie Edmund.S (1992), the Global Environmental Crisis, 19 B.C. Envtl. Aff. L. Rev. 731, https://lawdigitalcommons.bc.edu/ealr/vol19/iss4/6.
46. Postel, S.L, Daily, G.C, and Ehrlich, P.R, 1996, Human appropriation of renewable fresh water, Science 271, pp 785-788.
47. Rahnama MB, Moafi H (2009) Investigation of land subsidence due to groundwater with draw in Rafsanjan plain using GIS software, Iran, Arabian Journal of Geosciences 2(3), 241-246.
48. Rismianto, D. and Mak, W (1993), "Environmental aspects of groundwater extraction in DKI Jakarta: Changing views", Proceedings of the 22nd Annual Convention of the Indonesian Association of Geologists, 6–9 December 1993, Bandung, Indonesia, 327–345.
49. Shiklomanov, I.A (1993), World Fresh Water Resources. In. P.H. Gleick (Ed). Water in Crisis: A Guide to the World’s Fresh Water Resources. Oxford University Press, New York, p13-24.
50. Taylor M. Scott(2009) Environmental Crises: Past, Present and Future, The Canadian Journal of Economics / Revue canadienne d'Economique Vol. 42, No. 4 ,pp. 1240- 275 (36 pages)Published By: Wiley.
51. Toset, H.P.W., Gleditsch, N. P., Heger, H. (2000), Shared River and Interstate Conflict, Political Geography, Vol. 19, No. 8, PP. 971-996.
52. Waltham, A.C. (1989). Ground subsidence. Blackie & Son Limites.
53. Wang, H., GAO, J., Li, X., Wang, H., and Zhang, Y., (2014), “Effects of soil and water conservation measures on groundwater levels and recharge”, Water, 6(12), 3783-3806.