تاثیر منافع متعارض کنشگران بر پیدایش چالش-های هیدروپلیتیک (نمونه پژوهی: ذینفعان و ذی‌مدخلان سد گاوشمار استان لرستان)

نوع مقاله : پژوهشی کیفی

نویسندگان
1 دانشیار، گروه جغرافیای سیاسی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی،‌ تهران، ایران
2 دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی،‌ تهران، ایران
3 هیات علمی موسسه تحقیقات آب. وزارت نیرو، تهران، ایران.
چکیده
واکاوی وضعیت منابع آب ایران گویای آن است چالش‌های هیدروپلیتیک از مقیاس ملی به مقیاس فروملی (در سطح حوضه آبریز) کشیده شده و تعارض منافع بهره‌برداران تضاد رویکرد کارگزاران به ویژه در هنگامه‌های خشکسالی را در پی داشته است. در این میان، حوضه آبریز کرخه در خوزستان در پایین‌دست به جریان رود کشکان در استان لرستان وابسته است. بیشینه جمعیت استان لرستان و بیشینه شهرستان دلفان در این استان که رود کشکان در آنجا جاری است کشاورزی پایه است. از این رو، بهره‌گیری از رود کشکان و جلوگیری از بروز سیلاب، ساخت سد گاوشمار روی این رود را گریزناپذیر کرده است. بازتابهای ساخت این سد کاهش حجم آب ورودی به شهرستانهای پایین دست سد و نیز حوضه آبریز کرخه در خوزستان به‌ویژه در هنگامه‌های خشک‌سالی را در پی دارد. ساخت این سد به تعارض منافع کنشگران و پیدایش چالش‌های هیدروپلیتیک در مقیاس فروملی انجامیده است. مقاله حاضر کاربردی است و روش‌شناسی حاکم بر متن ماهیت تبیینی- تحلیلی دارد. داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز پژوهش به روش کتابخانه‌ای و میدانی (مصاحبه) گرداوری شده، بر این فرضیه استوار است که ساخت سد گاوشمار روی رودخانه کشکان در شهرستان دلفان (لرستان) در مقیاس درون و برون استانی به تنش هیدروپلیتیک و در مقیاس ملی به همکاری هیدروپلیتیک کنشگران سیاسی- فضایی انجامیده است. نتیجه تحقیق نشان داد با ساخت سد گاوشمار مناسبات هیدروپلیتیک در مقیاس درون استانی (لرستان) و فرااستانی دو استان خوزستان و لرستان را به هماوردی و تنش هیدروپلیتیک کشانده و با ورود مسئولان مقیاس ملی به مسئله با نظرداشتن منافع ملی به همکاری هیدروپلیتیک در این مقیاس انجامیده که بازتاب فضایی آن در شکل سازگارسازی این منافع متعارض به کاهش بلندای سد و حجم آب ذخیره شده پشت سد نمود یافته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


1- نیرومندفر، ف و شهیدی، ع. 1397. هیدروپلیتیک ایران و عراق و بهینه سازی استفاده از آبهای مشترک مرزی، فصلنامه سیاست جهانی، جلد 7 ، شماره 2. ص 259-233.
2- Rockström, J. and Falkenmark, M., 2015. Agriculture: Increase water harvesting in Africa. Nature News, 519(7543), p.283.
3- UN-Water (2018) Progress on Transboundary Water Cooperation. Published by United Nations and Unecco. at: https://www.Unece.org.
4- Damkjaer, S. and Taylor, R., 2017. The measurement of water scarcity: Defining a meaningful indicator. Ambio, 46(5), pp.513-531.
5- Liu, J., Yang, H., Gosling, S.N., Kummu, M., Flörke, M., Pfister, S., Hanasaki, N., Wada, Y., Zhang, X., Zheng, C. and Alcamo, J., 2017. Water scarcity assessments in the past, present, and future. Earth's future, 5(6), pp.545-559.
6- شرکت آب منطقه‌ای لرستان. 1400. بررسی وضعیت منابع آب سطحی و سیلاب استان لرستان.
7- Rai, S.P., Wolf, A.T., Sharma, N. and Tiwari, H., 2017. Hydropolitics in transboundary water conflict and cooperation. In River System Analysis and Management (pp. 353-368). Springer, Singapore.
8- صدرانیا، ح.1397. تجزیه و تحلیل روابط سیاسی سیاسی ایران و افغانستان و ارائه یک الگوی مدیریت بهینه برای حوزه مشترک هیریرود ، Ph.D. جغرافیای سیاسی، دانشگاه خوارزمی. ص 298.
9- کاویانی راد، م. 1398. هیدروپلیتیک ؛ سویه ها و رویکردها، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
10- مختاری هشی، ح. کاویانی‌راد، م. 1398. پردازش مفهوم هیدروپلیتیک ، دو فصلنامه آب و توسعه پایدار. دوره 6، شماره 2. صص 22-15.
11- علیزاده، ج. 1383. هیرمند و تاثیر آن بر روابط سیاسی ایران و افغانستان، به راهنمایی دکتر محمدرضا حافظ نیا، دانشگاه تربیت مدرس، گروه آموزشی جغرافیای سیاسی.
12- Mustafa, D., 2007. Social construction of hydropolitics: The geographical scales of water and security in the Indus Basin. Geographical Review, 97(4), pp.484-501.
13- مختاری هشی، ح. قادری حاجت، م. 1387. هیدروپلیتیک خاورمیانه در سال ۲۰۲۵؛ مطالعه موردی: حوضه های دجله و فرات، رود اردن و رود نیل. فصلنامه ژئوپلیتیک، سال چهارم (اول) صص 36-74.
14- دهقانی فیروزآبادی، س.ج. 1382. تحول نظریه‌های منازعه و همکاری در امور بین الملل فصلنامه پژوهش حقوق و سیاست شماره دوره: 5، شماره: 8 ص 73-117.
15- Adeel, Zafar (2015) WATER COOPERATION: Views on Progress and the Way Forward. United Nations University Institute For Water, Environment and Health (UNU-INWEH) HAMILTON, Ontario, Canada
16- Yoffe, Shim; Wolf, Aron T; &Giordano, Mark (2003). Conflict and Cooperation over international freshwater resources: indicators of basins at RISR . JAWRA journal of the American Water Resources Assocication, 39(5), 1109-1126.
17- شرکت مدیریت منابع آب. 1398. گزارش سیلاب بهار 1398.
18- وزارت نیرو ( 1383)، مطالعات پتانسیل یابی و پایه طرح نیروگاه های برقابی متوسط در حوضه های آبریز دز، کارون و کرخه، گزارش مطالعات پایه حوضه کرخه: هواشناسی، جلد 2-5.
19- استانداری لرستان، اداره کل مدیریت بحران، گزارش خسارات سیل 1398.
20- مرکز ملی پایش و هشدار خشکسالی سازمان هواشناسی کشور. 1398. https://ndc.irimo.ir/far/index.php
21- حسین زاده، م.م، بیرانود، س. حسینی اصل، ا. 1392. شبیه‌سازی سیلاب رودخانه کشکان، مجله سنجش از دور و GIS ایران سال پنجم بهار شماره 1 . ص 84-71 .
22- حقی آبی، ا.ح، امام‌قلی‌زاده، ص. 1394. پیش بینی فرسایش کناری بخش های پیچانرودی رودخانه کشکان، پژوهشنامه جغرافیا و توسعه، شماره 40، پاییز. ص 138- 125.
23- کرمی، ف. شیراوند، ه، درگاهیان، ف. 1389. بررسی الگوی سینوپتیک سیل بهمن ۱۳۸۴ شهرستان پلدختر ، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، سال دوم، شماره ۴، تابستان. ص 106-99.
24- آزادی، ف. صدوق، ح. قهرودی،م. شهابی،ه. 1399. پهنه بندی حساسیت خطر سیل در حوضه آبخیز رودخانه کشکان با استفاده از دو مدل به دو روش WOf و EBF، پژوهشنامه جغرافیا و مخاطرات محیطی ،شماره 33، ص 60-45 .
25- معاونت برنامه و بودجه کشور، سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان لرستان، سالنامه آماری. سال 1398. استان لرستان.