تحلیل سیستمی کارایی سیاست‌های آمایش سرزمین برای کاهش آسیب‌پذیری؛ دشت میناب نسبت به کم آبی

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
سید عبدالکریم هاشمی نخل ابراهیمی 1
محمدرضا شهبازبگیان 2
زینب فیض الهی 3
1 کارشناسی ارشد برنامه ریزی آمایش سرزمین دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
2 دکترای مهندسی منابع آب عضو هیئت علمی دانشکده های علوم انسانی و علوم و فناوری‌های بین رشته‌ای دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.
3 دانش آموخته کارشناسی ارشد برنامه ریزی آمایش سرزمین، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
چکیده
هدف پژوهش حاضر تحلیل سیستمی کارایی سیاست‌های آمایش سرزمین برای کاهش آسیب پذیری دشت میناب نسبت به کم آبی می‌باشد. روش انجام این تحقیق نظری- تحلیلی و مبتنی بر دانش تحلیل سیستمی و پویایی سیستم‌ها می‌باشد و با بررسی سازمان فضایی شهرستان و دشت میناب بوده و اطلاعات مورد نیاز از مراکز اداری و سازمان‌های مربوط جمع آوری شده است. نتایج این پژوهش نشان داد که تاثیرگذارترین سیاست‌ها در خصوص کاهش آسیب پذیری دشت میناب و احیا مجدد دشت، سیاست‌های مربوط به مدیریت تقاضای آب می‌باشد و این موضوع مربوط به دو منطقه (مدیریت تقاضای آب در شهرستان میناب و شهرستان‌های بندرعباس، سیریک و جاسک) می‌باشد. با کاهش میزان مصرف آب کشاورزی از طریق اصلاح الگوی مصرف و توسعه فعالیت‌های تجاری و آبزی پروری به میزان 4000 هکتار اراضی جدید در منطقه و کاهش وابستگی به آب دشت میناب و تامین نیاز آب شرب میناب و روستاها از طریق سد استقلال، میزان برداشت آب از دشت به کمترین میزان ممکن کاهش می‌یابد. همچنین با تامین آب مورد نیاز بندرعباس، روستاها و مناطق ساحلی میناب، سیریک و جاسک از طریق آبشیرین‌کن و اصلاح الگوی مصرف آب در بندرعباس میزان وابستگی و انتقال آب از دشت میناب کاهش داده و به صفر برسانیم. تلفیق این اقدامات همراه با اصلاح نقش شهر میناب به‌عنوان مرکز منطقه و ایجاد منطقه ویژه اقتصادی یا آزاد تجاری جهت ارائه انواع خدمات تجاری- بازرگانی و بندری، بهداشتی و درمانی، گردشگری و آموزش عالی به مناطق پیرامون و شهرستان‌های منطقه باعث گسیل نیروی کار به این فعالیت‌ها شده و درآمد و اشتغال منطقه را تحت تاثیر قرار می‌دهد و از اتکا بیش از اندازه اقتصاد منطقه به کشاورزی کاسته و میزان مصرف آب کشاورزی را کاهش داده و تعدیل نماید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

1. بافکر، هوشنگ. (1363). بررسی مسائل اقتصادی- اجتماعی روستاهای حوزه شبکه آبیاری دشت میناب. وزارت کشاورزی، مرکز تحقیقات روستایی و اقتصاد کشاورزی.
2. بهرامی، سمیه و بذرافشان، ام البنین. (1396). عوامل موثر بر فرونشست زمین در دشت میناب. چهارمین کنفرانس بین‌المللی برنامه‌ریزی و مدیریت محیط زیست، تهران.
3. جمور، رضا؛ ایل بیگی، مهدی و مرسلی، مسعود. (1398). ارزیابی بحران فرونشست زمین و پیشروی آب شور دریا در آب‌خوان دشت میناب. نشریه اکوهیدرولوژی، دوره ششم، شماره اول، صص 238-23.
4. چوپانی، سعید و دمی زاده، محمود. (1393). بررسی پیامدهای ناشی از افت سطح آب زیرزمینی در دشت میناب. نخستین همایش منطقه‌ای دریا، توسعه و منابع آب مناطق ساحلی خلیج فارس، بندرعباس.
5. چوپانی، سعید. (1384). بررسی ارزیابی عملکرد انواع مختلف اپی‌های موجود در رودخانه میناب (سرشاخه گشوییه رودان). وزارت جهاد کشاورزی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری.
6. فرهنگ زاده، محراب. (1355). کشاورزی و منابع طبیعی در میناب. دفتر برنامه و بودجه استان هرمزگان.
7. فیض الهی، زینب؛ شهبازبگیان، محمدرضا؛ هاشمی، سیدعبدالکریم و شایان، سیاوش. (1398). تحلیل آمایشی سازمان فضایی حاکم بر منابع آب دشت میناب با رویکرد پویایی سیستم‌ها. نشریه علوم محیطی، دوره هفدهم، شماره چهارم، صص 248-231.
8. یارقلی، بهمن؛ عظیمی، محمدمهدی و حسینی، لیلا. (1396). پهنه بندی آسیب ‌پذیری آب‌خوان دشت میناب با استفاده از تلفیق سامانه اطلاعات جغرافیایی و مدل دراستیک اصلاح شده. همایش ملی دریا، توسعه و منابع آب خلیج فارس و حوزه مکران.
9. عابدینی، محسن؛ قربانی نژاد، ریباز؛ فرجی راد، عبدالرضا و اخباری، محمد. تبیین جایگاه ژئوپلیتیکی بندر چابهار در جاده ابریشم دریای قرن۲۱چین. فصلنامه آمایش سیاسی فضا، ۱۴۰۰، ۳ (۲)، ۱۱۶-۱۰۷.
10. مختاری هشی، حسین؛ مرادی، امین. تبعات زیست محیطی بحران آب در ایران. فصلنامه آمایش سیاسی فضا، ۱۴۰۰، ۳ (۲)، ۱۳۱-۱۱۷.
11. مرکز آمار ایران، شرکت آب و فاضلاب و آب منطقه‌ای استان هرمزگان.
12. Bagheri, A. and Hjorth, P. (2007). A Framework for Process Indicators to Monitor for Sustainable Development: Practice to an Urban Water System. Environment, Development and Sustainability, 9(2), 143-161.
13. Davies, E.G. and Simonovic, S.P. (2011). Global Water Resources Modeling with an Integrated Model of the Social–Economic– Environmental System. Advances in Water Resources, 34(6), 684-700.
14. Fidelis, T. and Roebeling, P. (2014). Water Resources and Land Use Planning Systems in Portugal—Exploring Better Synergies through Ria de Aveiro. Land Use Policy, 39, 84-95.
15. Komariah, I., & Matsumoto, T. (2020). System Dynamics for Water Resource Sustainability Issues: Assessing the Impact of River Restoration Plans in the Upper-Middle Ciliwung River Basin. Indonesia. International Journal of River Basin Management, 1-10.
16. Shiklomanov, I. A. (2000). Appraisal and Assessment of World Water Resources. Water International, 25(1), 11-32.
17. Hoekstra, A.Y., Mekonnen, M.M., Chapagain, A.K., Mathews, R.E. and Richter, B.D. (2012). 7(2), 32688.
18. Sterman, J.D. (2000). Business Dynamics: Systems Thinking and Modeling for a Complex World. (No. HD30. 2 S7835 2000).
19. Shahbazbegian, M.R., Turton, A. and Mousavi Shafaee, S.M. (2016). Hydropolitical Self-Organization Theory; System Dynamics to Analyse Hydropolitics of Helmand Trans-Boundary River. Water Policy, 18(5), 1088-1119.
20. Tong, S.T. & Chen, W. (2002). Modeling the Relationship Between Land Use and Surface Water Quality. Journal of Environmental Management, 66(4), 377-393.
21. Richmond, b. (1993). System Thinking: Acitical Set of Critical Thinking Skills for the 90's and Beyond. (1992-1993), 113-133.
22. Rudyanto, A. Suhardjono. (2016). Dynamics System Modelling of Sustainable Water Resources Managment Due to the Regional Spstial; Case Study on Batam Island of Riau Island, Indooneia. Basic and Applied, 6(2), 15-23.
23. Zhou, X., Lu, X., Lian, H., Chen, Y. and Wu, Y. (2014). Construction of a Spatial Planning System at City-Level: Case Study of Integration of Multi-Planning in Yulin City, China. Habitat International, 65, 32-48.