حریم شهر؛ حفاظت یا توسعه (بررسی و تحلیل پنج دهه برنامه‌ریزی برای حریم پایتخت)

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران.
2 کارشناسی ارشد شهرسازی، دانشکده مدیریت شهری، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
3 کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
چکیده
موضوع مدیریت و برنامه ریزی برای حریم شهرها در کشورهای مختلف به دلیل آنکه در دوره‌های زمانی وابسته به تحولات سیاسی، اقتصادی و نهادی است، همواره رویکردهای متفاوتی را تجربه می‌کنند. نگرش‌هایی که به صورت کلی در قالب حفاظت و یا توسعه حریم و نواحی پیرامونی خود را نشان می‌دهد. به همین دلیل در میان کشورهای مختلف تعریف یکسان و رسمی از حریم شهر وجود ندارد. شهر تهران در طی پنج دهه گذشته در برنامه‌ها و طرح‌های تهیه شده برای حریم آن، سیاست‌های متفاوتی را تجربه کرده است که در تهیه و اجرا متفاوت بودند. در مطالعه حاضر به بررسی و تحلیل پنج دهه برنامه‌ریزی برای حریم پایتخت پرداخته ‌شده است و در آن سعی شده برنامه‌های مذکور از دو بعد سیاست و کیفیت مورد بررسی و تحلیل قرار گیرند. روش مطالعه حاضر براساس هدف و ماهیت از نوع کاربردی و براساس روش استفاده، تحلیل محتوا و از نوع رهیافت تفسیری غیر سرزده است. ابزار گردآوری اطلاعات نیز مطالعات کتابخانه‌ای و استفاده از روش اسنادی و به ‌کارگیری منابع و متون مختلف بوده که با بررسی و تحلیل آن‌ها مبادرت به تدوین مقولات و زیر مقولات تحقیق‌ شده است. یافته‌های مطالعه برای تحلیل سیاست‌ها پنج دسته مقوله (مدیریت، برنامه ‌ریزی، ساماندهی، حفاظت، توسعه) و برای تحلیل کیفیت هفت دسته مقوله (ارائه برنامه، اثر واقعیت، مشارکت مردمی، ظرفیت زیرساخت، وضعیت زمین، نحوه اجرا و سازگاری) را شناسایی کرده است. نتایج حاصله از تحلیل برنامه‌ها نشان می‌دهد در برنامه‌‌های تهیه ‌شده رهیافت و سیاست اصلی عمدتا مبتنی بر حفاظت از حریم است که برای دستیابی به آن باید صداقت (ناشی از نحوه اجرا) و مشروعیت (ناشی از کمبود مشارکت عمومی) برنامه‌ها بهبود پیدا کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


1. برک پور، ناصر؛ اسدی، ایرج و بصیرت، میثم. (1391). گونه شناسی حریم و تجربیات جهانی برنامه ‌ریزی و مدیریت آن، دو ماهنامه شهر نگار، شماره 56 و 57، 1391.
2. بوم‌ سازگان. (1385). حریم شهر تهران (از گزارش‌های طرح جامع تهران، طرح راهبردی هدایت و کنترل تحولات کالبدی، اسناد)، قسمت سوم: تدقیق و تکمیل طرح توسعه تهران.
3. پور جوهری، امیرحسین و ماجدی، حمید. (1389). تحلیل فضایی میزان کارایی سازوکار مدیریت رشد شهرهای ایران. مجله مدیریت شهری، شماره 25، بهار و تابستان 1389.
4. پور جوهری، امیرحسین و ماجدی، حمید. (1392). ارزیابی میزان توفیق و پیامدهای محدود سازی رشد شهری در ایران. مجله صفه، شماره 62، صص 62-46.
5. حاجی پور، خلیل و زبردست، اسفندیار. (1388). تبیین فرایند شکل‌گیری، تکوین و دگرگونی مناطق کلان‌شهر. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، پاییز1388، شماره 69.
6ر دانشپور، زهره. (1385). تحلیل نابرابری فضایی در محیط‌های پیراشهری. کوششی در استفاده از رهیافت برنامه‌ ریزی و مدیریت راهبردی در تهران، نشریه هنرهای زیبا، شماره28، زمستان 1385، صص 5-14.
7. خلیلی، احمد؛ زبردست، اسفندیار و عزیزی، محمد مهدی. (2017). گونه شناسی سیاست‌های مدیریت رشد شهری در مناطق شهر بنیان. فصلنامه معماری و شهرسازی آرمان شهر، 10(21)، صص 291-308.
8. صابری فر، رستم. (1384). مقدمه‌ای بر روش تحقیق در جغرافیا. همدان: انتشارات نورعلم.
9ش عسگری، علی و کاظمیان، غلامرضا. (1385). مدیریت مناطق کلان‌شهری: شناخت و تحلیل نظام موجود مدیریت مجموعه‌های شهری کشور. فصلنامه مدیریت شهری، پاییز1385، شماره 18.
10. معصوم، جلال. (1383). شهرداری‌ها و مدیریت حریم. ماهنامه شهرداری‌ها، ماهنامه برنامه ‌ریزی و مدیریت شهری، سال ششم، شماره 65، مهر 1383.
11. مهندسین مشاور طرح و کاوش. (1389). طرح برنامه راهبردی مدیریت و برنامه ‌ریزی حریم پایتخت. جلد اول از گزارش‌های مطالعه و پیشنهاد نظام اجرایی و قانونی مدیریت حریم پایتخت و تعیین حدود و مرزهای نهایی آن.
12. نباتی پور ماسوله، صدیقه. (1389). روش تحقیق کیفی با متد آنلاین،کتابداری، آرشیو و نسخه پژوهی کتاب ماه علوم اجتماعی، دوره جدید فرودین1389، شماره25، صص 133-125.
13. هادی زاده بزاز، مریم. (1392). مدیریت اراضی حریم شهرها؛ راهکاری اصولی در کاهش مشکلات شهری نمونه: کلان‌شهر مشهد. دوره 4، شماره 43 و 44، زمستان 1392، صص 6-16.
14. Adell, G. (1999). Theories and Models of the Peri-urban Interface: A Changing Conceptual Landscape.‌
15. Al-Hathloul, S., & Mughal, M. A. (2004). Urban Growth Management the Saudi Experience. Habitat International, 28(4), 609-623.‌
16. Bengston, D. N. & Yeo-Chang, Y. (2005). Seoul's Greenbelt: An Experiment in Urban Containment.‌
17. Berg, B. L. (2004). Methods for the Social Sciences. Pearson Education Inc, United States of America.‌
18. Caves, Roger. (2005). Encyclopedia of the City, Routledge.
19. Fan, D. P., Bengston, D. N., Potts, R. S. & Goetz, E. G. (2005). The Rise and Fall of Concern about Urban Sprawl in the United States: An Updated analysis.‌
20. Gennaio, M. P., Hersperger, A. M. & Bürgi, M. (2009). Containing Urban Sprawl Evaluating Effectiveness of Urban Growth Boundaries Set by the Swiss Land Use Plan. Land Use Policy, 26(2), 224-232.‌
21. Han, A. T. & Go, M. H. (2019). Explaining The National Variation of Land Use: A Cross-National Analysis of Greenbelt Policy In Five Countries. Land Use Policy, 81, 644-656.‌
22. Hsieh, H. F. & Shannon, S. E. (2005). Three Approaches to Qualitative Content Analysis. Qualitative Health Research, 15(9), 1277-1288.‌
23. Jain, M., Korzhenevych, A. & Pallagst, K. (2019). Assessing Growth Management Strategy: A Case Study of the Largest Rural-Urban Region in India. Land Use Policy, 81, 1-12.‌
24. Ji, D., Li, L., Pang, B., Xue, P., Wang, L., Wu, Y., ... & Wang, Y. (2017). Characterization of Black Carbon in an Urban-Rural Fringe Area of Beijing. Environmental Pollution, 223, 524-534.‌
25. Jiang, Y., & Swallow, S. K. (2017). Impact Fees Coupled with Conservation Payments to Sustain Ecosystem Structure: A Conceptual And Numerical Application At The Urban-Rural Fringe. Ecological Economics, 136, 136-147.‌
26. Liu, Z., & Robinson, G. M. (2016). Residential Development in the Peri-Urban Fringe: The Example of Adelaide, South Australia. Land Use Policy, 57, 179-192.‌
27. Luo, S., Johnston, A., & Chen, D. (2008). Approach To Delimiting Metropolitan Regions’ Boundary and Grading Urban Hierarchy Within A Metropolitan Regio, A Case Study of Shanghai. Metropolitan Region, Chinese Geographical Science, 18(3), 197-205.‌
28. Lyu, Yuefeng. Wang, Mengjing. Zou, Yinuo. Wu, Cifang. (2021). Mapping Trade-offs Among Urban Fringe Land Use Functions to Accurately Support Spatial Planning. Science of The Total Environment.
29. Majedi, H., & Pourjohari, A. H. (2012). Urban Growth Carriers; An Alternative Policy for Urban Growth Management in Iran. International Journal of Architecture and Urban Development, 1(1), 33-42.‌
30. Marshall, F., Waldman, L., MacGregor, H., Mehta, L. and Randhawa, P. (2009). On The Edge of Sustainability: Perspectives On Peri-Urban Dynamics. STEPS Working Paper 35, Brighton: STEPS Centre.
31. Menzori, I. D., de Sousa, I. C. N. & Gonçalves, L. M. (2021). Urban Growth Management and Territorial Governance Approaches: A Master Plans Conformance Analysis. Land Use Policy, 105, 105436.‌
32. Nawei ,Wu. (2015). An Introduction and Comparative Study of the Implementation Approaches of Beijing's Green Belts, True Smart and Green City? 8th Conference of the International Forum on Urbanism.
33. Norton, R. K. (2008). Using Content Analysis to Evaluate Local Master Plans and Zoning Codes. Land Use policy, 25(3), 432-454.‌
34. Pitzl, Gerald. (2004). Encyclopedia of Human Geography. Greenwood Publication.
35. Pryor, R. J. (1968). Defining the Rural-urban Fringe. Social Forces, 47(2), 202-215.‌
36. Robinson, L., Newell, J. P. & Marzluff, J. M. (2005). Twenty-Five Years of Sprawl in the Seattle Region: Growth Management Responses and Implications for Conservation. Landscape and Urban Planning, 71(1), 51-72.‌
37. Ryan, R. L. & Walker, J. T. H. (2004). Protecting and Managing Private Farmland and Public Greenways in the Urban Fringe. Landscape and Urban Planning, 68(2), 183-198.‌
38. Shi, Q., & Cao, G. (2020). Urban Spillover or Rural Industrialisation: Which Drives the Growth of Beijing Metropolitan Area. Cities, 105, 102354.‌
39. Tang, B. S., Wong, S. W. & Lee, A. K. W. (2007). Green Belt in a Compact City: A zone for Conservation or Transition?. Landscape and Urban Planning, 79(3), 358-373.‌
40. Vigar, G., Graham, S. & Healey, P. (2005). In Search of the City in Spatial Strategies: Past Legacies, Future Imaginings. Urban Studies, 42(8), 1391-1410.‌
41. Yuki, K. (2007). Urbanization, Informal Sector and development. Journal of Development Economics, 84(1), 76-103.‌
42. Zhao, P. (2017). An Unceasing War on Land Development on the Urban Fringe of Beijing: A Case Study of Gated Informal Housing Communities, Cities, 60, 139-146.‌
43. Zhao, P., Lü, B. & Woltjer, J. (2009). Conflicts in Urban Fringe in the Transformation Era: An Examination of Performance of the Metropolitan Growth Management in Beijing. Habitat International, 33(4), 347-356.